Is fada ó chonacsa aon scannán agus go raibh sé le rá agam ina dhiaidh gurbh é ab fhearr riamh a bhí feicthe agam. Ag Iorram feasta an gradam aibhéileach san uaimse. Is í Gaeilge na hAlban teanga an scannáin agus ‘amhrán iomartha’ is ciall leis an bhfocal ‘iorram’ sa teanga san. An fonn a ghabhann leis ‘An Cailín Álainn’, mar shampla, is amhlaidh a tógadh é sin an chéad lá ó ‘iorram’ Albanach darb ainm Mingulay Boat Song. B’shin a raibh d’eolas agam i dtaobh Iorram roimh shocrú isteach go cluthar cois tine á fhaire, pé scéal é. 

An chéad rud a rith liom faoi Iorram ansan ná a dheacra a bhí sé Gàidhlig na n-iascairí a thuiscint – níor dhealraitheach a gcuid cainte lena bhfuilimse i dtaithí ó bheith ag éisteacht go rialta le BBC Radio nan Gàidheal nó bheith ag féachaint ar BBC Alba. Agus ba ghearr gur oibríos amach cúis mo dheacrachta. Cé gur íomhánna ardchaighdeáin de Ghàidhealtachd chomhaimseartha na hAlban a cuireadh ar scáileán dúinn, is seana-thaifeadtaí béaloideasúla go léir iad na taifeadtaí atá le clos againn. Ó Inse Gall ab ea na faisnéiseoirí, i lár an fichiú haois a cuireadh faoi agallamh iad.

Ambaiste féin, oiread saibhris ná oiread líofachta, níor chuala riamh ag aon chainteoir Gàidhlig ar an gcuma san. Agus d’fhág san i dtuilleamaí na bhfo-theideal (cruinn) Gàidhlig mise don gcuid is mó. Fo-theidil Ghearmáinis, Fhraincise, Spáinnise, Iodáilise, agus Bhéarla ar fáil, leis. Ba dhóigh leat gurbh iad na Ceiltigh is mó a bheadh ag féachaint ar Iorram. Ba dheas mar sin dá mba rud é go mbeadh teacht ar fho-theidil Bhreatnaise agus ar fho-theidil Ghaeilge – agus tuigtear dom go bhfuil TG4 i mbun an scéil sin a chur ina cheart i láthair na huaire

Seanchas na hiascaireachta a fhaighimid ó thús deireadh an scannáin mar sin. I gceann amháin de na hamhráin iomartha ann, faightear nod do sheana-cheangal na hAlban le Lochlainn i dtaca le loingseoireacht de. “Bàta beag bha uasal a fhuair mi aig na Suainich” [bád beag uasal a fuair mé ó na Sualannaigh] atá mar líne in ‘Bàta Beag Mo Rùin’, agus cuirtear tús le mír sheanchais eile leis an ráiteas “uaireigin an t-saoghail bhiodh Lochlannaich a’ tighinn le bàtaichean” [uair amháin, bhíodh Lochlannaigh ag teacht le báid]. Is an-deas mar a oiriúnaíonn cóiriú ceoil Aidan O’Rourke mar thionlacan ealaíonta do bhéalaithris Iorram. 

Insítear faoi eachtraí lán tubaiste, eachtraí lán grinn. Chuirfidís Tomás Ó Criomhthain agus An tOileánach i gcuimhne do dhuine, go mór mhór sna tagairtí do na muca mara. Ach tá taobh dorcha leis na heachtraí seo, faraor. Is beag scéal a insítear dúinn nach duine a bádh is príomhghné de. Faoi mar a dúirt faisnéiseoir amháin faoina shráidbhaile féin: “’S e bliadhna ainneamh nach robh iasgair air a chall” [is annamh an bhliain nár cailleadh iascaire]. Ní duairceas go dtí é. Ar théamaí móra eile an scannáin, tá an dúnmharú institiúideach agus imirce éigeantais. Agus tharlódh gur duine de dhiaspóra na hAlban é stiúrthóir Iorram féin: Alastair Cole de bhunadh na Nua-Shéalainne ach ar léáchtóir le scannánaíocht anois é in Ollscoil Newcastle, Sasana.

Is cumhachtach í an chodarsnacht atá cruthaithe anseo ag Cole, saoi scannánaíochta; is ea, tá codarsnacht shoiléir idir corraitheacht na n-eachtraí fadó a bhfuil cur síos ó bhéal orthu sa bhfuaimrian ar láimh amháin, agus ar an láimh eile, leimhe na Gàidhealtachd sa lá atá inniubh ann a bhfuil léargas le fáil uirthi ó radharcra glé ar an tírdhreach bánaithe – sráideanna cúnga ciúine, tábhairní folmha. An saol chomh steiriúil leis na ceimiceáin lena nglantar urláir na monarchana ina bpróiseáiltear táirgí éisc lena n-easportáil amach ar fud na Ríochta Aontaithe agus níos faide i gcéin aríst. 

Ach tá idir bhród agus bheocht le haithint ar fhianaise na gcainteoirí agus ar an líofacht Gàidhlig lena gcuireann siad iad féin iúl – líofacht nach féidir a fhorbairt ach trí pháirt a ghlacadh i bpobal dlisteanach teanga. Ainneoin ar fhulaingíodar, bhíodar lán de chroí agus d’aigne. Bhíodar fadcheannach chomh maith sa tslí is go raibh siad chun cinn ar roinnt den dioscúrsa éiceolaíoch atá i bhfad níos comónta anois lenár linn féin. Thug iascaire amháin suntas, mar shampla, don díothú a bhí déanta ar speiceas amháin scadáin: “dh’fhalbh an sgadan sin. Chan eil e ri fhaighinn an-diugh idir idir” [d’imigh an scadán sin. Níl sé le fáil inniu in aon chor]. Ní bheidh a leithéidí aríst ann, mar a déarfá.

Is tráthúil go deimhin pé machnamh a eascróidh as Iorram. Cinniúint an iascaire bhig, deineadh scéal mór do san agus cás á ullmhú ar son imeacht na Ríochta Aontaithe ón Aontas Eorpach. Agus tá cursaí iascaireachta ina gcnámh spairne riamh ó tugadh an Breatimeacht i gcrích ag tús na bliana, ach ní cosúil réiteach a bheith i ndán sa ghearrthéarma nua-liobrálach so.

Scannán iontach ar fad. Eiseamláir dar féidir a chur i gcrích ach úsáid chruthaitheach a bhaint as an mbunábhar eitneagrafaíoch atá ann. Ná bacaíg Seaspiracy in aon chor, féachaíg ar Iorram anocht!

~ An Dr. Seaghan Mac an tSionnaigh. Tá Seaghan ina aistritheoir leis an gCoimisiún Eorpach faoi láthair.