Me n’em eus ket morse redet War-lerc’h arc’hant hag aour. ’Skeud va labour ’meus bevet, Gant va zud ’n o zi poaur. Hag hon-tri, ’tal an tan, Er goanv, goude koan, Gant marvailhoù ha kan, Ni ’ankouazhe hor poan.

Níor ritheas-sa i mo bheo Ar lorg an phunt ná an óir. Ar scáth mo shaothair bhí mo shó, Le mo mhuintir ina dteach dearóil. Agus an triúr againn, cois tine, Sa ngeimhreadh is ár gcuid ite, Le scéal agus amhrán fite, Dhearmadaimis an phian is tinne.

Tús dáin ‘E-tal an Tan’ (Cois Tine) a chum Anjela Duval do Roparz Hemon in Eanáir 1963, dán le feirmeoir do shaoi mór na Briotáinise, ar brezhoneg.

Bean a bhí i mbun an tseantalaimh ar feadh a saoil agus fear a chum na mílte scríbhinní, idir fhilíocht agus scéalaíocht agus ghramadach na Briotáinise.

Laochra na Briotáinise. Dhíbrigh stát na Fraince Roparz Hemon as a dhúiche féin mar cuireadh ina leith go raibh sé ag comhoibriú leis na Gearmánaigh i rith an Dara Cogaidh Dhomhanda.

Agus bhí; b’in é an t-aon am a bhí aon bhonneagar cultúrtha oifigiúil ag muintir na Briotáinise, a stáisíún raidió féin, mar shampla—Radio Roazhon-Breizh, ina raibh Roparz Hemon ag craoltóireacht.

Ba in Éirinn a chuir sé faoi ansin agus choinnigh sé air ag obair ar son a thíre in Institiúid Ardléinn Bhaile Átha Cliath.

Nuair a reáchtáil sé daonáireamh na Briotáine, as a stuaim féin, i 1928, bhí 1.2 milliún cainteoirí Briotánaise ann; níl aon fhigiúir oifigiúla ann roimhe sin ná ó shin, ach ceaptar gur lú ná a leath sin é líon mhuintir na Briotáinise anois.

Thosaigh Anjela ag cumadh filíochta tar éis bhás a tuismitheoirí.

Marvet eo ma zud karet, Beb eil gant ar gozhni, Hag un deiz ’on ’n em gavet Va-unan ’barzh va zi. Ha va-un ’tal an tan Er goañv, goude koan, ’Lec’h kan, n’eus ’met gouelvan ’N em c’halon leun a zoan.

Caillte atá mo mhuintir dhil, An bheirt leis an aois mhóir caite, Is lá amháin, cosúil le haonsil Faoi dhíon an tí, isteach mise. I’m uaignisín cois tine Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, I leaba’n amhráin níl ach caointe Is brón i gcluais mo chroidhe.

Cén fáth? Léigh Bunreacht Phoblacht na Fraince, Airteagal 2: «La langue de la République est le français. L’emblème national est le drapeau tricolore, bleu, blanc, rouge. L’hymne national est La Marseillaise. La devise de la République est Liberté, Égalité, Fraternité. Son principe est: gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple.»

Is í an Fhraincis teanga na Poblachta. Is é an Trídhathach, an gorm, an bán, an dearg, an suaitheantas náisiúnta. Saoirse, Comhionannas, Bráithreachas is ea mana na Poblachta. Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail is ea bunús na Poblachta.

Bloavezhioù am eus stourmet Ouzh kleñved ha dispi Rak, dre eurvad, on douget D’al labour, d’ar studi. Met en noz ’tal an tan, Er goañv, goude koan, Ouzh netra ne ran van, Moredet en em poan.

Leis na blianta seasaim baoil, An galar is an t-éadóchas, Mar, ar ámharaí an tsaoil, Táim tugtha don obair is oideas. Ach san oíche cois tine, Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, Níl aire a’m ar rud ar bith Is mé i néal na péine tite.

Sin é an fáth, sárú an Bhunreachta, de réir an chinnidh de chuid Le Conseil Constitutionnel, Cúirt Uachtarach na Fraince, a neamhnigh Loi du 21 mai 2021 relative à la protection patrimoniale des langues régionales et à leur promotion—Dlí an 21 Bealtaine 2021 maidir le caomhnú oidhreacht na dteangacha réigiúnacha agus lena gcur chun cinn.

Lezenn Molac a baisteadh air mar ba é Paul Molac, Teachta l’Assemblée Nationale, Morbihan, in iarthuaisceart na Fraince, a chuir an dlí faoi bhráid na dála.

Bille tábhachtach i bhfriotal deamheáite diongbháilte, bille ar ghlac formhór mór den Assemblée leis.

Ach chuimhnigh scata acu orthu féin ina dhiaidh sin, teachtaí de chuid an Rialtais agus Pháirtí Emmanuel Macron, cuid mhaith acu, scata 60 san iomlán, de chuid  Groupe La Répulique en Marche, grúpa náisiúnach i nDáil na Fraince.

Má ghlac cuid acu leis an mbille ar an gcéad dul síos, ba ghearr gur thuig siad go mbainfeadh an dlí céanna an bonn ó fhlaitheas na Fraincise agus ó ollsmacht an stáit i gcúrsaí oideachais.

Tumoideachas faoi choimirce na Poblachta sna teangacha réigiúnacha, agus an Bhriotáinis, an Ocsatáinis, an Chatalóinis, an Bhascais agus eile san áireamh, ab ea cuspóir an dlí seo.

Oideachas ionchuimsitheach daonlathach mar a bhí ceaptha ag na réabhlóidithe roimh rialtas sceimhle Robespierre. Réabhlóid bhunreachtúil cheart nár tharla.

É sin tar éis céad bliain feachtasaíochta síochánta, ar a laghad, é sin tar éis cásanna sceimhlitheoireachta fiú, é sin tar éis do thoil dheona na mílte de shaoránaigh na Fraince a bheith mínithe in agóidí agus i mórshiúlóidí éagsúla ar fud na tíre.

‘Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail,’ go deimhin!

Mhair agus maireann an Bhriotáinis in éagmais thacaíocht an stáit, maireann sí, agus mairfidh, in ainneoin Phoblacht na Fraince, mar gheall ar anam dochloíte phobal na Briotáine, mar gheall ar ghluaiseachtaí agus eagraíochtaí cosúil leis an Diwan (An Ghineog).

Gréasán scoileanna a reáchtálas oideachas trí mheán na Briotáinise is ea an Diwan; eagraíocht a bhfuil an dearg-ghráin ag Jean-Michel Blanquer, an tAire Oideachais, agus ag a leithéidí, uirthi.

De bharr sháriarracht phobal na Briotáine atá ar brezhoneg beo, ach teastaíonn tacaíocht idirnáisúnta ón bpobal céanna.

Tá Misneach ag iarraidh ar mhuintir na hÉireann scríobh chuig Vincent Guérend, Ambasadóir na Fraince in Éirinn, chun míniú a éileamh ar pholaitíocht theangacídeach (linguicidal) na Fraince.

Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann gan táirgí ná seirbhísí na Fraince a cheannach ná a úsáid—táirgí agus seirbhísí nach dtagann as Tír na mBascach, as an gCatalóin, as an Ocsatáin agus as an mBriotáin.

Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann sluaghán a ligean ar son phobail bheaga na Fraince. Bíodh amhrán againn, amhrán a chloisfear thar lear, a eitleos chomh fada leis an mBriotáin.

Met un deiz (tra vurzhudus !), Nijet eus Iwerzhon, Heklev ho sonioù marzhus A zihun va c’halon. Ha bremañ ’tal an tan, Er goañv, goude koan, Din va-unan m’ o c’han Da luskellat va doan.

Ach lá amháin (an-mhíorúilt go deo !) Ar eiltreoga as Éirinn, Seo chugam macalla t’amhrán beo, Ahmra a dhúisíos mo chroí tinn. Agus anois cois tine, Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, Táid á rá a’m féin dom féin Mar shuantraí dom’ phéin.

Naisc:

Giolcaireacht: @Diwan @gouvernementFR @Paul_Molac @jmblanquer @AssembleeNat @AitaBreizh @francediplo_EN @EmmanuelMacron @Cymdeithas @cymdeithasybyd

#brezhoneg #breton #BoycottezLesProduitsFrançais #Breizh #Bretagne