Mar chuid den Fhéile “Ar Imeall”, beidh Misneach na Gaillimhe ag reáchtáil lá in Árus na nGael ar Máirt an 12ú Iúil dár dteideal “Athghabháil Misneach ar Árus na nGael”.
Beidh neart ar bun ar an lá idir cúrsaí oideachas polaitiúil, plé ar chúrsaí tithíochta Gaeltachta, taispeántas ghrianghraf, agus ceol agus craic istoíche.
Más thart ar Chathair na Gaillimhe atá sibh nó, go deimhin, i nGaeltacht Chonamara nó Mhaigh Eo, bígí i láthair don fhorbairt pholaitiúil agus don chraic.
Alt tábhachtach thíos ó pheann Mhàrtainn Mac A Bhàillidh ar ghéarchéim na tithíochta i nGaeltacht na hAlban a foilsíodh ar an suíomh Bella Caledonia le déanaí. Tá na fórsaí ceannann céanna ag brú aníos ar Ghaeltacht na hÉireann, dár ndóigh. Go bunúsach, caithfear srian a chur ar mhargadh príobháideach na tithíochta nó ní bheidh todhchaí i ndán d’óige na Gaeltachta, bíodh sin in Éirinn nó in Albain:
Tha staing taigheadais dhùthchail ann a tha na fhuadachadh eaconamach den òigridh a thogadh air Gàidhealtachd is sna h-Eileanan. Tha an cruaidh-chàs seo mairbhteach do dh’oidhirpean cànan is cultar na Gàidhlig a ghlèidheadh ann an coimhearsnachdan dùthchail is eileanach, is a’ bagairt cur às dhaibh.
Chan fhaigh an òigridh no teaghlaichean òga cothrom air taighean air a’ mhargaidh fhosgailte. Chan eil sgeamaichean ‘Cuideachadh gus Ceannach’ aig an Riaghaltas, no ‘a’ Bhanntach Eileanach’ nan cuideachadh, cleachdaidh iad airgead poblach gus taic a chur ri àrdachadh phrìsean, a’ toirt seachad maoineachadh poblach do phrothaid phrìobhaideach. Tha e coltach gu bheil mì-thuigse ann air leathad is farsaingeachd na staing taigheadais. Fhad ’s a tha cruaidh fheum air tuilleadh taigheadais shòisealta agus air prìs reusanta, cha fhreagair sin air an duilgheadas structarach, cha chuidich e proifeiseantaich òga a dhol ann an co-fharpais ri luchd-seilbheachd, ri daoine a leig seachad an dreuchd, ri luchd-ceannach dàrna taighean, gus an taigh aca fhèin a cheannach.
Feumaidh gach taigh a thèid a reic ann an Alba ‘Aithris Taighe’ fhaighinn. Nì suirbhidhear clàraichte an aithris seo a dh’innseas cor agus luach an taighe, agus a bheir Teisteanas Dèanadas Lùthais EPC don taigh. Tha a’ phrìs seo air a meas reusanta stèidhichte air cor an taighe agus na margaidh. Ach tha luach ann an taigh eadar-dhealaichte a rèir dè thachras leis. Ma dh’fheumas tu fuireach ann, chan fhaigh thu airgead air ais air. Mas urrainn dhut a chur a-mach air mhàl ann an sgìre far a bheil turasachd luachmhor, nì thu prothaid shusbainteach air a cheadachas prìs nas àirde.
Tha taighean gan reic air an luach mar àitichean-màil, seach an luach mar àitichean-fuirich. Thèid taighean a reic gu tric air prìs còrr is 30% thairis air luach Aithris Taighe. Gus morgaids fhaighinn air taigh, feumar eàrlas air 5-20% den luach a rèir na h-Aithrise Taighe. Tha taighean gan reic an-dràsta, gu tric neo-fhaicte, do dhaoine is do chompanaidhean aig a bheil an t-airgead a phàigheas còrr is 130% den luach len airgead fhèin.
Cha chuir a bhith a’ togail tuilleadh thaighean an aghaidh a’ mhì-chothroim eaconamaich seo. Feumar a’ mhargaidh a riaghailteachadh.
Mar neach-ceannach, feumaidh airgead a bhith agad airson eàrlas eadar 5% agus 20% de luach an taighe, a rèir an t-suidheachaidh agad agus a’ bhanca. Bidh a’ mhorgaids stèidhichte air luach an taighe mar a chaidh a mheasadh san Aithris Taighe. Ma tha tuarastal math gu leòr agad, gheibh thu morgaids suas gu 95% de phrìs an taighe. Bidh a’ mhorgaids a gheibhear stèidhichte air a’ phrìs anns an Aithris Taighe, chan ann air a’ phrìs reic. Tha fèill mhòr air taighean air a’ Ghàidhealtachd, agus tha turasachd a’ ciallachadh gu bheil taighean màil luachmhor, thèid taighean a reic ’son 120 – 150% de luach Aithris Taighe.
Mar eisimpleir, math dh’fhaodte gun tèid taigh le luach Aithris Taighe air £160,000 a reic airson £208,000, 130% den luach san Aithris Taighe. Dh’fheumte eàrlas air 10%, £16,000. Dh’fheumte £48,000 a bharrachd gus 30% thairis air an Aithris Taighe a phàigheadh. Tha seo a’ ciallachadh gum feumadh £64,000 a bhith agad gus an taigh seo a cheannach. Feumaidh an t-airgead sin a bhith agad, a bharrachd air cosnadh àrd gu leòr a leigeas leat morgaids fhaighinn anns a’ chiad dol a-mach. Le taighean màil cho gann agus cosgail, agus gainnead chosnaidhean matha cuideachd, chan eil cothrom aig daoine òga airgead a shàbhaladh
Tha turasachd, tro sheirbheisean leithid AirBnB, a’ toirt dhachaighean air falbh bho choimhearsnachdan. Tha an àireamh thaighean air màl goirid a’ sìor èirigh, leis an Eilean Sgitheanach an t-àite as miosa ann an Alba a thaobh thaighean màil. Tha timcheall air 1000 taigh air màl goirid, 18.6% de na taighean. A rèir figearan na Comhairle, chan eil ach 4500 dachaigh san Eilean Sgitheanach, le còrr is 10,000 a’ fuireach anns an Eilean. ’S e an t-Eilean Sgitheanach an sgìre as miosa an Alba a thaobh dhachaighean anns am bi daoine a’ fuireach làn ùine, 91.6% air a’ Ghàidhealtachd, 95.9% air feadh Alba, ach 81.4% san Eilean.
Tithe atá le fáil ar cíos ar AirBnB agus ar ghnáth-chíos ar Eilean Sgitheanach
Ged a tha cruaidh fheum air barrachd taigheadais shòisealta, tha a’ mhargaidh taigheadais a’ ciallachadh nach fhaigh proifeiseantaich òga, aig a bheil obair mhath, dotairean, nursaichean, tidsearan, ailtirean is innleadairean cothrom air taigh. Chan eil sgeamaichean an Riaghaltais, mar ‘Cuideachadh gus Ceannach’, a’ toirt cothrom dhaibh a dhol an co-fharpais le daoine beartach, is companaidhean turasachd. Aig a’ cheann thall tha na sgeamaichean seo a’ maoineachadh àrdachadh phrìsean le airgead poblach.
Tha coimhearsnachdan feumach air teaghlaichean òga is luchd-obrach. Tha taighean gan reic an-dràsta do dhaoine le airgead a nì airgead asta. ’S e dachaigh do dhaoine a tha a’ fuireach no airson fuireach ann a bu chòir a bhith ann an taigh. Ged a tha turasachd na pàirt chudromach den eaconamaidh, cha bu chòir dhi coimhearsnachd a mhùchadh is a mharbhadh.
Tha cosnaidhean matha gann air a’ Ghàidhealtachd, le tuarastalan meadhanail £1,824 nas ìsle na tha iad an Alba air fad. Tha obraichean aoigheachd gu tric sealach is ràitheil. Tha 13% de mhuinntir an Eilein Sgitheanaich ag obair ann an aoigheachd an taca ri 6.3% aig ìre nàiseanta. Tha 64.4% de dhaoine ag obair ann an aoigheachd a’ cosnadh nas lugha na tuarastal bith-beò. ’S i aoigheachd as ìsle a thaobh pàigheadh an Alba, £8.72 gach uair, fo thuarastal bith-beò. Tha 6.8% de mhuinntir an Eilein an sàs ann an àiteachas is iasgach an taca ri 2% gu nàiseanta.
Cuir ris a seo gu bheil cosgaisean bith-beò nas àirde ann an sgìrean dùthchail. Pàighidh daoine barrachd air màl, biadh, dealan, teasachadh, connadh, agus cosgaisean lìbhrigidh. Chan eil còmhdhail phoblach ro mhath, agus feumaidh daoine siubhal astar mòr, anns na càraichean aca fhèin, gus seirbheisean a chleachdadh. Tha seirbheisean slàinte agus cùraim, gailearaidhean, taighean-tasgaidh, tachartasan spòrs is cultarach uile nas dorra faighinn thuca ach air am pàigheadh tro chìsean. Tha bun-structar dùthchail agus neo-ionannachd eaconamach a’ peanasachadh òigridh air a’ Ghàidhealtachd. ’S e fuadach eaconamach leantainneach a tha seo.
Cuid de na cosgaisean a bharrachd ro mhuinntir na Gàidhealtachd:
+£1,000 gach bliadhna air teasachadh
*Tomhas aig Comann Taigheadais Loch Aillse is An Eilein Sgitheanaich *mus deach prìsean àrdachadh o chionn ghoirid*
+£3,456 gach bliadhna air mhàl
*Màl meadhanail ann an Alba £628pm / ach An t-Eilean Sgitheanach £916pm
+£1,040 gach bliadhna air biadh
*Tomhas tuairmseach £20 gach seachdain air biadh dachaighe
-£1,824fo thuarastal meadhanail ann an Alba *
+£7,320 nas miosa dheth gach bliadhna
*Tuarastal meadhanail an Alba £25,296, no £527 san t-seachdain, air a’ Ghàidhealtachd £23,472, no £489 san t-seachdain. Tuarastal stèidhichte air 48 seachdain sa bhliadhna. Faic aithris HIE.
In 2017, ghearr an tÚdarás Oideachais (ÚO) maoiniú do cheithre chumann óige Ghaeilge i mBéal Feirste. Láithreach, spreag seo ollchruinniú i gColáiste Feirste ina raibh na céadta Gael ag cáineadh an ÚO agus réidh le dul i mbun troda chun na seirbhísí óige Gaeilge a shábháil.
Thug sé chun cuimhne an méid a bhí le rá ag ceannródaí Bhóthar Seoighe, Seamus Mac Seáin: “bhí spiorad na hagóide beo i gcónaí i measc Ghaeilgeoirí Bhéal Feirste, a bhuíochas, b’fhéidir, don stát a bhí á rialú ó Stormont, stát ina raibh Gaeilgeoirí mar mhionchuid de mhionchuid agus leatrom á dhéanamh ar an iomlán againn.”
Leoga, spreag scaifte Bhóthar Seoighe na glúinte de Ghaeilgeoirí, ach is léir go ndearna an ÚO amhlaidh nuair a ghlac na céadta Gaeilgeoir óg seilbh ar an oifig s’acu in 2017 i bhfreagairt ar na ciorruithe. Tugadh an maoiniú ar ais do na seirbhísí óige Gaeilge láithreach.
Tá seans ann go gcuirfeadh sé iontas ar dhuine, mar sin de, le cluinstin gur ghearr an ÚO ní hamháin maoiniú do sheirbhísí óige Gaeilge Bhéal Feirste i mbliana, ach maoiniú d’earnáil iomlán óige na Gaeilge ó thuaidh! Ba é Glór na Móna in iarthar Bhéal Feirste an tseirbhís óige ina raibh na ciorruithe is tréine le feiceáil, óir ghearr an ÚO £86,000 nó cúig phost uathu in aon bhuile leatroim amháin.
Cosúil le 2017, eagraíodh cruinniú poiblí agus agóid ag oifig an ÚO. Thug baill Mhisneach Bhéal Feirste óráidí uatha ag an ndá léirsiú seo. Taobh istigh de mhí amháin de stocaireacht agus de chruinnithe le Glór na Móna, gheall an ÚO an t-airgead a thabhairt ar ais dóibh.
Ach caithfear an cheist a chur: cad chuige a bhfuil sé seo ag tarlú in éadan tola pobail na Gaeilge in 2022? Bhí bua mór ag Glór na Móna ach tá streachailt fós roimh an earnáil óige Gaeilge chun aitheantas a bhaint amach dá bpobal.
Is ionann an maoiniú a bhí an ÚO ag iarraidh a bhaint ón earnáil seo agus thart fá 1% dá mbuiséid iomlán. Ní ar mhaithe le hairgead a shábháil a tharla seo, mar sin. Tá fórsaí frith-Ghaelacha fós ag imirt tionchar san ÚO agus sa Roinn Oideachais ón bharr anuas. Ní chuidíonn sé nuair is baill den DUP iad na hairí oideachais ach oiread.
Ba é Peter Weir, an t-aire oideachais siar i 2017 nuair a tharla na ciorruithe sin, an duine céanna a dúirt ar na mallaibh nach bhfuil aon bhunús leis an argóint go bhfuil leithcheal ag tarlú in éadan pobail na Gaeilge.
Ar a bharr sin, feicimid na fadhbanna a chruthaíonn easpa reachtaíochta don Ghaeilge ó thuaidh. Luaigh an ÚO sna cruinnithe ar na mallaibh nach gá dóibh aon aitheantas a thabhairt don Ghaeilge ós rud é nach ann d’Acht Gaeilge.
Is leithscéal leithchealach é seo a thugann údaráis poiblí ó thuaidh de ghnáth chun cosaint a thabhairt don easpa cearta teanga sna suímh s’acu. Tá pobal na Gaeilge ó thuaidh ag fanacht ar Acht Gaeilge ó bhí 2006 ann agus ar na mallaibh nochtadh fimíneacht Rialtais na Breataine nuair a dhiúltaigh siad an tAcht a thabhairt isteach d’ainneoin gur gheall siad é anuraidh. Mar a fheicimid leis an ÚO, mothaítear éifeacht na heaspa reachtaíochta ar bhonn laethúil.
Ní mór do phobal na Gaeilge súil a chaitheamh siar go 2017 agus an bealach a bhfuair siad an maoiniú ar ais dá seirbhísí óige – gníomh díreach – chun a gcuspóirí a bhaint amach. Beidh sé seo de dhíth chun dúshlán a thabhairt ar leithcheal na Gaeilge, bíodh sin ón ÚO, ón DUP, nó ó Rialtas na Breataine. Beirimis bua.
Sa bhliain acadúil 2022/2023, beidh Scéim Chónaithe na Gaeilge i bhfeidhm in Ollscoil na Banríona (OnaB) don chéad uair riamh. D’eascair an scéim seo amach as feachtas An Cumann Gaelach ar son comharthaíocht dhátheangach ar champas a thosaigh i 2017.
I 2018, cuireadh fuadar faoin bhfeachtas seo nuair a dhiúltaigh an Leas-Seansailéir ag an am aon chomhartha ‘provocative, offensive or intimidatory’ a chuir in airde in OnaB. Áiríodh an Ghaeilge sa mhéid sin. Ghabh sé a leithscéal láithreach nuair a nocht an Cumann a bhfreagra ar na meáin agus dúirt OnaB fosta go réiteoidís ceist na comharthaí, ceist chonspóideach ónar baineadh anuas cinn dátheangacha i 1997.
Níl comharthaí dátheangacha ann go fóill in OnaB ach is féidir a rá gur bhain An Cumann Gaelach a gcuspóir amach go dtí seo: normalú na Gaeilge ar champas.
Ar dtús báire, is fiú a rá go raibh tionchar ag an bhfeachtas féin ar an Chumann Ghaelach chomh maith. D’éirigh muid airdeallach ar an nasc eatarthu agus grúpaí eile san Ollscoil a bhí thíos leis an chur chuige caipitlíoch agus nualiobrálach ón bharr anuas ansin.
Bheadh téarmaí amhail “aicme” agus “díchoilíniú” sna comhráite laethúil taobh istigh den Chumann. Bhí tionchar nach beag ag Máirtín Ó Cadhain agus ceannródaithe Bhóthar Seoighe orainn, go háirithe an mana ná habair é, déan é.
Ó 2017, ghlac an Cumann páirt in achan stailc a d’eagraigh oibrithe OnaB in éadan ciorruithe a raibh (agus atá go fóill) lucht na bainistíochta ag brú orthu.
In 2018, ghlac mic léinn agus gníomhaithe seilbh ar fhoirgneamh ar champas chun an ruaig a chuir ar Mark Regev, ambasadóir Iosraelach don Ríocht Aontaithe.
Bhí Regev le caint phoiblí a thabhairt san Ollscoil ach níor éirigh leis mar gheall ar an agóid seo in éadan slad rialtais Iosrael ar mhuintir na Palaistíne. Ba bhaill An Cumann Gaelach an chuid is mó de lucht na hagóide an lá sin.
Cibé ar bith, tá ceist na Gaeilge anois i mbéal an phobail go rialta ar champas OnaB agus ní clann léinn óg gan taithí iad An Cumann Gaelach níos mó, ach grúpa eagraithe agus muiníneach réidh le dul i mbun troda ar champas ar son cearta teanga. Ina theannta sin, tá ról lárnach acu san fheachtas níos leithne de chuid an Dream Dearg ar son Acht Gaeilge ó thuaidh.
De réir mar a d’éirigh an Cumann níos eagraithe ó 2017, d’éirigh siad níos eolaí ar chearta teanga sna hollscoileanna ó dheas, sa Bhreatain Bheag agus in Albain. Chonacthas dóibh go raibh níos mó ná comharthaíocht dhátheangach in airde sna hollscoileanna sin chun na mionteangacha dúchasacha a chur chun cinn, scéimeanna cónaithe san áireamh. Ach ní go dtí 2021 a chuireadh fuinneamh úr in éileamh an Chumainn ar scéim chónaithe.
Tháinig an chlann léinn, oibrithe báúla OnaB agus grúpaí an phobail le chéile faoi scáth ‘Dearcán’ chun tuairisc a scríobh ag cur ina luí pleananna agus buntáistí scéim chónaithe na Gaeilge.
Tuairisc chuimsitheach a tháinig amach as an chaidreamh seo mar gheall ar obair na gcapall a bhí déanta ag na hoibrithe ach go háirithe. Chinn Dearcán ar chruinniú príobháideach a eagrú le lucht na bainistíochta chun an tuairisc a léiriú dóibh – in éadan moltaí an Chumainn mar gheall ar an taithí a bhí acu leis an bhainistíocht seo i dtaca le comharthaí dátheangacha.
Mar a thuar an Cumann, caitheadh aníos ar an mholadh don scéim sa chruinniú agus dhiúltaigh OnaB glan dó. Dar leis an bhainistíocht, b’ionann an scéim agus “deighilt” i measc na clainne léinn.
Rinne siad trácht ar “mhothúchán” de chuid “the other local ethno-religious background”, amhail is Caitlicigh iad na Gaeilgeoirí go léir, d’ainneoin go raibh Protastúnaigh agus aontachtaithe lárnach sa tuairisc don scéim!
Dearg le fearg, ghlac An Cumann Gaelach seilbh iomlán ar an scéim agus chuaigh siad i mbun troda in OnaB arís.
Sheol muid pleananna don scéim go poiblí os comhair níos mó ná céad duine ag imeacht ar champas, nocht siad na fáthanna ar dhiúltaigh OnaB don scéim agus mheall siad tacaíocht ón phobal agus ó na páirtithe polaitiúla araon. Taobh istigh de mhí amháin, ghéill OnaB faoin bhrú agus gheall siad an scéim a chuir i bhfeidhm. Bhí sé chomh simplí sin.
Beidh scéim chónaithe ann sa bhliain acadúil 2022/2023 in OnaB don céad uair riamh.
Ach tá dua roimh an Chumann go fóill agus é ag dul i ngleic leis an dhearcadh nualiobrálach agus frith-Ghaelach ón bharr anuas in OnaB a dhéanfaidh a seacht ndícheall seilbh iomlán a ghlacadh ar an scéim agus scrios a dhéanamh ar an rud. Tiocfaidh seo salach ar chuspóirí an Chumainn agus phobal na Gaeilge i leith aon scéim chónaithe. Coinneoidh siad i gcuimhne, áfach, cén dóigh a bhrú siad an scéim chónaithe: cumhacht na hagóide.
D’ardaigh praghas na dtithe agus na n-árasán sna Sé Chontae Fichead 14.4% le linn 2021. Agus sa chéad ráithe den bhliain 2022 d’ardaigh siad ar ráta de thart ar 8%. An leithscéal a bhí ag an rialtas de bharr an bhoilscithe seo trátha na paindéime ná gur chuir an dianghlasáil moill ar an ráta go bhféadfadh tógálaithe dul i mbun oibre le linn 2020.
An teachtaireacht a bhí ann ná go dtiocfadh plateau ar an mboilsciú nuair a thosódh na crainn tógála ag corraí arís agus nuair a bheadh na sluaite den lucht tógála ar ais ar na suíomhanna.
Tugadh cead pleanála do bheagnach 43,000 aonad tithíochta le linn 2021. Rinne an tAire Tithíochta, Darragh O’Brien, lainseáil ar a phlean Homes for All i bhfómhar na bliana céanna. D’fhógair sé go dtógfaí thart ar 30,000 tithe nua in aghaidh na bliana agus go sásódh sé sin “an t-éileamh”
Mar sin, agus na tithe uilig seo á dtógáil le linn 2021, agus tuilleadh cinn á dtógáil i gcéad ráithe na bliana seo (níl figiúirí ar fáil go dtí seo, go bhfios dom), cén fáth go bhfuil ardú leanúnach ar phraghas na dtithe, ardú as cuimse?
Ar an gcéad dul síos, meastar go bhfuil thart ar leathmhilliúin duine sa stát gan dídean cheart – 500,000 duine. Áirítear na bochtáin a fhulaingíonn ar shráideanna cathracha agus bailte an stáit san fhigiúr sin, thart ar 10,000 duine. Ach, tá 490,000 duine eile atá ag maireachtáil i dtithe ar cíos gan aon chinnteacht ag baint leo, nó tá siad fásta agus iad sna fichidí agus tríochaidí agus iad fós sa bhaile. Le linn na paindéime d’éirigh le sciar maith de na daoine sin airgead iarlais tí a shábháil, rud a chruthaigh éileamh ollmhór ar an líon beag de thithe atá ar díol sa mhargadh.
Ach ní hé sin iomlán an scéil. As na tithe nua a tugadh cead pleanála dóibh le linn 2021 beidh an tromlach á ndíol isteach sa mhargadh príobháideach. Cruthaíonn sin dhá fhadhb – cuireann sé leis an mbáiní atá sa mhargadh cheana agus tugann sin an deis do na forbróirí an praghas a ardú, agus, an tarna rud ná go dtugtar deis do na creach-chistí na haonaid a alpadh suas.
Mar a thuairisc alt san Irish Times an mhí seo caite, tugadh cead pleanála do 26,000 árasáin agus mar a bhaineann sé leis an bhfigiúir sin “nearly 19,000 of these permissions were earmarked for Dublin, where foreign investors have flooded into the capital’s private rented sector market to avail of comparatively strong returns”.
Fiú ag leibhéal na gComhairlí Contae nuair a thógtar eastát nó bloc árasán nua bíonn céatadán i bhfad ró-íseal ag dul mar thithíocht sóisialta agus slogtar go leor de na haonaid – fiú cinn a tógadh ar thalamh poiblí! – ar ais isteach sa mhargadh príobháideach, rud a chuireann na praghsanna in airde arís.
I mbeagán focal, níl fáil ag an ngnáthdhuine ar na tithe atá á dtógáil. Tá an soláthar tithíochta á choimeád ag leibhéal an-íseal ag an rialtas agus é i lámha na bhforbróirí agus na gcreach-chistí.
Is dual dóibhsean an soláthar a choimeád íseal, mar is féidir leo praghsanna áiféiseacha a ghearradh ar thithe – agus is féidir linn an rud céanna a rá faoi na gníomhairí eastáit, na tiarnaí talún, na dlíodóirí agus gach éinne atá ag baint brabúis ón gcóras ainnise seo.
Caithfear an bhéim i soláthar tithíochta a bhaint ó na forbróirí príobháideacha agus dualgas a chur ar an stát an fhadhb a réiteach. Tá sé chomh lom agus chomh simplí leis sin. Is léir don dall anois (bhuel, seachas lucht Fhianna Fáil, Fhine Gael agus na nGlasach) go bhfuil teipthe go hiomlán ar an margadh príobháideach tithe a sholáthar do shaoránaigh. Tá glúin daoine óga ag fanacht ar athrú éigin teacht.
Táthar ag súil go dtiocfaidh an t-athrú sin ó Shinn Féin, atá anois go bunúsach faoi réir mar an gcéad rialtas eile. Ach, má dhéantar scagadh ar pholasaí tithíochta Shinn Féin, ní ann don ghníomh radacach atá de dhíth chun cumhacht an mhargaidh phríobháidigh a bhriseadh. Tá an modh soláthair mar an gcéanna – go mbeimis ag brath ar na forbróirí – cé go bhfuil 10,000 tithe níos mó á ngeallúint.
D’fhéadfaí a rá fiú, ó thaobh na staire de, nach bhfuil plean Shinn Féin chomh radacach is a bhí plean Fhianna Fáil sna caogaidí mar shampla nuair a tógadh na deicheanna de mhílte de thithe poiblí i mbruachbhailte Bhaile Átha Cliath agus cuireadh deireadh, nach mór, le géarchéim tithíochta na linne sin.
Tá dualgas ar dhaoine – daoine óga ach go háirithe – a bheith ag éileamh agus gníomhú ar son na tithíochta poiblí ón mbun aníos. Is é sin go n-éileoidís go mbeadh comhlacht stáit i mbun tógáil tithe (rud a chruthódh na mílte post) agus go bhfanfadh na tithe sin i seilbh an stáit go buan nuair a thógfar iad, rud a bhainfeadh an chumhacht ó na forbróirí agus na tiarnaí talún.
D’fhéadfaí na hoibrithe céanna a chur ag obair ar na mílte tithe tréigthe sa chóras chomh maith. Ach caithfear dúshlán “cearta sealúchais” lucht an rachmais a thabhairt ar dtús.
Bearta móra radacacha atá de dhíth, seachas sop in áit na scuaibe. Níl aon bhealach eile as an tsáinn ina bhfuil an leathmhilliún duine gan dídean a luadh cheana, mar is léir ón stair.
Tháinig ionadaithe ó chraobhacha Misneach as gach cearn den tír chuig Meitheal Misneach i dTír an Fhia, Conamara ag an deireadh seachtaine.
Ba é an chéad chruinniú náisiúnta fisiciúil a bhí ag Misneach le dhá bhliain agus cé go raibh go leor eagrúcháin agus pleanála le déanamh don bhliain atá amach romhainn, bhí am ann don chraic agus don spraoi freisin, le ceol, ól agus cluiche poc fada ar an bpáirc imeartha.
Tá muid fíorbhuíoch as an gcúnamh a thug Muintearas agus muintir Thír an Fhia dúinn an Mheitheal seo a eagrú, agus freisin ár mbuíochas leis an mbanna ceoil Dysania a bhí ag casadh dúinn agus an rapálaí Oisín Mac agus na hamhránaithe breátha uilig eile.
Ar aghaidh linn le obair Misneach ar fud na tíre! Ní teanga go pobal agus ní pobal go teanga.
Agus muintir na hEorpa ag breathnú ar an chogadh san Úcráin le beagnach coicís anuas, ní mór ár machnamh a dhéanamh ar ‘shaoradh’. Ní hamháin saoradh phobal na hÚcráine ó ionradh na Rúise, ach saoradh an chine dhaonna i gcoitinne chomh maith – déanta na fírinne, ní féidir an dá rud a scaradh óna chéile.
Siar sna 1970í, bunaíodh an Combahee River Collective i mBostún, eagraíocht dhubh, leispiach, fheimineach agus shóisialach a d’aithin nár fhreastail gluaiseacht an fheimineachais (bháin) agus gluaiseacht na gceart sibhialta (ina raibh ceannas ag fir) ar a riachtanais féin.
‘Tugaimid faoi deara,’ a scríobh siad ina ráiteas oifigiúil, ‘gur gá córais pholaitíochta-eacnamaíochta an chaipitleachais, an impiriúlachais agus na patrarcachta a scriosadh chun a bheith in ann na daoine uilig atá faoi chois a shaoradh.’
Leanadh ar aghaidh, ‘Dá mbeadh mná dubha saor, chiallódh sé go mbeadh gach duine eile saor, toisc go n-éileodh ár saoirse léirscrios gach córais leatroim.’
Is iomaí is féidir linn a fhoghlaim ón léargas sin agus sinn ag iomrascáil leis an iliomad saghas leatroim ar fud an domhain. Ní féidir linn a bheith caoch ar fhadhbanna agus ar choimhlint atá ag tarlú i bhfad uainn, gan aird a thabhairt ach ar dheacrachtaí na hEorpa.
Ní mór seasamh leis na daoine is leochailí ar leibhéal idirnáisiúnta, pé áit a bhfuil siad, agus troid ar a son go gníomhach mura bhfuil muid ag iarraidh cogadh a fheiceáil ar leac ár ndorais féin.
Ní mór dúinn fosta cuimhneamh go mbíonn gach coimhlint casta agus go bhfuil muid uilig fite fuaite lena chéile. Tá féiniúlachtaí trasnacha ag gach duine againn, agus is trí dhlúthpháirtíocht leis na daoine is mó atá ar lagchuidiú gur féidir linn fanacht dílis dár bprionsabail féin.
Anois tá cogadh á fearadh ar an Úcráin ag Putin, faisistí nach bhfuil tacaíocht roinnt mhaith dá phobal féin aige, agus ní mór troid i gcoinne an fhoréigin sin.
Ach ná déanaimis dearmad nach bhfuil cúrsaí dubh agus bán riamh, go bhfuil córais leatroim eile i bhfeidhm chomh maith, agus in am na géarchéime is minic a dhéantar na córais sin a athchruthú.
Tá sé le feiceáil go bhfuil deacrachtaí ag daoine áirithe éalú ón Úcráin faoi láthair mar gheall ar dhath a gcraicinn nó a bpas. Is dócha nach bhfuil sé d’acmhainn ag na daoine is boichte sa tír fiú iarracht a dhéanamh éalú ón chogadh.
Agus tá a fhios againn nach mbíonn daoine aiteacha sábháilte, cibé áit a bhfuil siad. Baineann an faisisteachas leas as díchobhsú an phobail, agus dá bhrí sin ní mór leanúint ar aghaidh ag seasamh i gcoinne gach cineáil éagothroime (san Úcráin, sa Rúis agus ar fud na cruinne) agus sinn ag seasamh taobh le pobal na hÚcráine i gcoinne an fhaisisteachais agus an impiriúlachais.
Ná déanaimis dearmad ar an Phalaistín, Éimin, na hUigiúraigh, na Róihinsí. Ná déanaimis dearmad tacú leis na pobail uilig a fhulaingíonn go dtí inniu faoi choilíneachas agus impiriúlachas na hEorpa.
I bhfocail an Combahee River Collective, is trína saoirse féin a ndéanaimis gach córais leatroim a scriosadh.
Bhásaigh Tomás sa Chatalóin ar an 18ú Feabhra. Rugadh é i mBaile Átha Cliath in 1938. Bronnadh dochtúireacht air sa bhitheolaíocht ó Ollscoil Cornell agus chaith sé tréimhsí ag múineadh i gColáiste Teicniúil Réigiúnda Shligigh agus in Institiúid na Teicneolaíochta (Sráid Chaoimhín), atá anois mar chuid d’Ollscoil Theicniúil Bhaile Átha Cliath.
Bhí dlúthbhaint aige le cúrsaí Gaeilge, ghlac sé páirt san fheachtas ar son bealach teilifíse Gaeilge, bhí sé mar eagarthóir ar an nuachtán Gaeilge ANOIS sna 1990dí agus ar an irisleabhar cúrsaí reatha agus litríochta COMHAR i rith na mblianta 1988 go 1995.
D’fhoilsigh sé cnuasaigh fhilíochta, gearrscéalta agus úrscéalta. Bronnadh gradam mór le rá an tOireachtas air in 2005 agus 2007. D’aistrigh sé neart filíochta ón Spáinnis agus Catalóinis go Gaeilge. D’oibrigh Mac Síomóin i gcomhar le Douglas Sealy ar aistriúcháin ar fhilíocht Mháirtín Uí Dhireáin, príomhfhile na Gaeilge, go Béarla.
Tháinig go leor paimfléid agus leabhair óna pheann a rinne cíoradh ar thionchar nimhneach an choilíneachais ar Éirinn agus ar an nGaeilge. Foilsíodh a thráchtanna ar chúrsaí cultúrtha agus sóisialta mar shraith chúig leabhrán idir na blianta 2004 agus 2006. Ba ghráin leis an nualiobrálachas agus d’fhoilsigh sé neart ábhar a cháin an fhealsúnacht úd, mar shampla The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014) agus an leabhar a tháinig sna sála air The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).
Bhog sé go dtí an Chatalóin sa bhliain 1996 áit ar fhoghlaim sé an Chatalóinis agus an Spáinnis. Thagair sé go minic don chos ar bolg a bhí á imirt ag an Spáinnis ar an gCatalóinis agus na cosúlachtaí idir sin agus cás an Bhéarla agus na Gaeilge in Éirinn. Chualathas é go minic mar iriseoir agus tráchtaire raidió ar Raidió na Gaeltachta maidir le cúrsaí na Catalóine.
Tuairiscítear go mbeidh a chorp á chréamadh sa Chatalóin agus a luaithreach á scaipeadh i sléibhte na bPiréiní áit ar lonnaíodh cuid dá húrscéalta. Cuimhneofar é ní hamháin dá bhuanna litríochta ach dá obair ar son na Gaeilge agus ar son teangacha agus cultúir eile atá faoi chois.
Cathal Ó Luain, Tionólaí an Chonartha Cheiltigh
——-
Death of Tomás Mac Siomóin, Irish Language Poet, Author and Polemicist
Tomás died in Catalonia on the 18th of Feb. He was born in Dublin in 1938. He received a PhD from Cornell University in Biology and taught in Sligo Regional Technical College and the Institute of Technology (Kevin St.), now part of Technological University Dublin.
He was very involved in Irish language affairs, campaigned for an Irish TV channel, was editor of the Irish language paper ANOIS in the 1990s and of the current affairs and literary magazine COMHAR from 1988 to 1995.
He published collections of poetry, short stories, and novels. He was awarded the prestigious Oireachtas prizes in 2005 and 2007. He engaged in many translations into Irish of Catalan and Spanish poetry. He collaborated with Douglas Sealy in translating the poems of Máirtín Ó Direáin, the premier Irish language poet, into English.
He wrote many pamphlets and books on the harmful lasting effects of colonialism in Ireland and on the Irish language. His comments on cultural and social affairs were published in a series of five booklets between 2004 and 2006. He was a critic of neo-liberalism, publishing much scathing material on it. One such notable book was The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014). The sequel was The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).
He moved to Catalonia in 1996 where he learned Catalan (and Spanish) and often outlined how Spanish was oppressing Catalan and the parallels with English and Irish in Ireland. He often worked as a journalist and as a radio commentator on RnaG on matters in Catalonia.
It was reported that he will be cremated in Catalonia and his ashes scattered in the Pyrenees Mountains where some of his novels were situated. He will be remembered not alone for his literary achievements but for his work for Irish and other threatened languages and cultures.
Bhí agóid mhór faoin ngéarchéim tithíochta ar siúl le gairid in Aberystwyth na Breataine Bige ag ár gcomrádaithe in Cymdeithas yr Iaith Gymraeg(“Cumann na Breatnaise”).
Dála cás s’againne in Éirinn, tá cúrsaí tithíochta ina n-ábhar achrainn sa mBreatain Bheag le píosa maith anuas, agus tá Cymdeithas yr Iaith ar cheann de na grúpaí atá ag troid in aghaidh chumhacht lucht an rachmais agus na dtiarnaí talún.
Bhí baill den chumann tionontaí ACORN i láthair ag an agóid freisin, macasamhail CATU in Éirinn.
Cothrom an ama seo 60 bliain o shin a bunaíodh Cymdeithas yr Iaith. Ón gcéad lá riamh bhain siad úsáid as an easumhlaíocht shibhialta mar chroílár dá stráitéis – b’é ceann de na chéad rudaí a rinne siad ná bac a chur ar phríomhdhroichead Aberystwyth.
Ach tá dúshláin fós ann. In Ynys Môn (“Anglesey”), mar shampla, ceann de na ceantracha is láidre Breatnaise, tá sráidbhailte ann ina bhfuil breis is 75% de thithe ina dtithe saoire – rud atá ina scannal dearg a bhrúnn cainteoirí óga Breatnaise amach ón áit.
Léiríonn na figiúirí sin an leisce uafásach atá ar rialtais rialú a dhéanamh ar an margadh tithíochta, agus is dá bharr seo a deir Cymdeithas go bhfuil pobail Bhreatnaise á ndúnmharú ag fórsaí an mhargaidh.
Is próiseas é seo, ar ndóigh, atá ar siúl ar fud an domhain. Is córas idirnáisiúnta é an caipitleachas.
Chun aird a tharraingt ar nádúr idirnáisiúnta na faidhbe seo, rinne Misneach agus ár gcairde iMisneachd na h-Alba, agus grúpaí Ceilteacha eile, an físeánseo i gcomhar le Cymdeithas arú anuraidh.
Tá baill de Mhisneach i gceantracha éagsúla Gaeltachta ag obair ar fheachtas tithíochta faoi láthair, agus tá go leor againn gníomhach i CATU chomh maith.
Na bíodh aon doiléireacht faoi seo – is cearta daonna iad cearta tithíochta. Tá áit chónaithe shábháilte tuillte ag chuile dhuine beo, beag beann ar a gcumas airgeadais, agus cuireann daoine saibhre an ceart seo ar ceall ar mhaithe le brabús a dhéanamh. Míníonn an físeán seo go snasta é:
Ar ndóigh, nuair atá pobal mionteanga i gceist, tá gné eile den scéal ann chomh maith. Seasann Misneach lenar gcairde thar sáile agus leis an éileamh atá acu ar athrú radacach polaitiúil le dul i ngleic le scriosadh a bpobal. Cymdeithas yr Iaith abú!
Féach ar do mháthair. Féach ar do dheirfiúr, d’aintín, do sheanmháthair. Féach ar do chomhghleacaí Áine, nó do pháirtí ranga Siobhán. Féach ar do chara Niamh. Rinne fear éigean gnéaschiapadh ar gach aon duine acu.
Neart amanna nuair a bhí na mná timpeall ort amuigh i bpub éigean chuir fear a láimh orthu gan cead; scealpóg bheag anseo is ansiúd. Bheir sé greim aistí. Nuair a bhí sí crosta faoi dúradh, léi “Muise nílim ach ag spochadh asat!”
Amanna eile bhí sí ag siúl áit éigean agus thosaigh fear ag béicíl uirthi. Neart daoine timpeall ach ní dhearna siad aon rud. Cén fáth? Mar is léir gur “moladh” atá ann. Nuair a thug sí neamhaird air, nó a mhalairt, nuair a thug sí idé bhéil dó, thosaigh sé á leanúint.
Thóg fear a grianghraif gan cead. Labhair fir go drochbhéasach fúithi ar líne nó ar WhatsApp i ngan fhios di. Cén fianaise atá agam? Féach ar an gcás cúirte i mBéal Feirste leis na himreoirí rugbaí. Ní sin an chéad uair ná an uair dheireanach a tharla sé.
Ní chreideann tú mé? Cur ceist ar na mná uilig i do shaol. Iarr orthu an ndéanadh na rudaí sin dóibh. Feicfidh tú gur eispéireas coiteann é. Is cuma an as Éirinn í, na Stáit Aontaithe, Sasana nó an Phacastáin; tá na rudaí seo tárlaithe dúinn uilig.
Do mhná áirithe tá rudaí níos measa tarlaithe dúinn; ionsaí, éigniú agus dúnmharú.
Léiríonn seo ar fad an easpa measa atá ann do mhná. Táim bréan d’fhir ag rá liom, “Ní dhéanaim seo…ní dhéanaim siúd…” mar argóint ar son “ní na fir uilig!” Dúirt fear ar Twitter liom, “Tá ráta níos airde d’ionsaí ar fhir ná mná”.
Fiú más fíor sin, cé hiad an dream atá ag déanamh na hionsaithe seo? Fir! B’fhéidir nach bhfuil gach fear ag déanamh na rudaí déistineacha seo ach gach am a tharlaíonn sé is fear atá á dhéanamh.
Is cuma liom céard nach ndéanann sibh! Sin a laghad oibre gur féidir libh a dhéanamh! Céard a dhéanann sibh ar ár son? Nuair a bhain do chara Brian an daonnacht as bean éigean, an ndúirt tú stop? Nuair a d’inis do chol ceathrair Daithí scéal grinn faoi éigniú an ndúirt tú leis stopadh?
Nuair a rinne d’uncail Caoimhín magadh gur chóir do mhná fanacht sa chistin, an ndúirt tú stop? Nuair a bhí do dheirfiúr míshásta agus thosaigh d’athair ag spochadh aisti, ag rá gur léir go bhfuil tinneas na mná uirthi, an ndúirt tú stop?
Maraíodh Ashling Murphy le gairid. Is cuma cá raibh sí. Is cuma linn céard a bhí ar siúl aici. Is cuma cén sórt duine a bhí inti; an post a bhí aici, a haois srl.
Is cuma cén t-am a tharla sé. Is cuma nach raibh sí ag ól nó na héadaí a bhí uirthi. Is cuma cárbh as don fhear a mharaigh í. Níor chóir go mbeadh eagla orainn. Níor chóir go mbeadh orainn céimeanna a thógáil chun muid féin a chosaint.
Feicimid an leibhéal ionadh atá ar beagnach gach duine sa tír agus thar lear. Dá mba rud é go raibh gúna gearr uirthi agus í i gclub éigean, ag ól agus ag pógadh fir, an mbeadh daoine chomh crosta fós? Dá mba rud é gur oibrí gnéis a bhí i gceist, céard a deireadh daoine? Níl sé tuillte ag duine ar bith bheith ionsaithe ar leibhéil ar bith.
Stop ag tabhairt do thuairim mar fhear, stop ag insint dúinn bealaí chun muid féin a chosaint! Níl clú ar bith agat mar fhear ar na cineál rudaí atá orainn déanamh nó gan déanamh.
Níl clú ar bith agat ar cé chomh deacair is atá sé. Tosaigh ag éisteacht linn! Sin an rud is tábhachtaí. Éist linn nuair a labhraímid faoinár n-eispéireas mar mhná. Creid muid.
Ansin tosaigh ag cur stop leis an bhfuath ban timpeall ort. Seas ar ár son; tosaigh ag labhairt leis na fir timpeall ort; abair stop leo.
Léirigh meas orainn mar dhaoine daonna. Is féidir le gach fear i bhfad níos mó a dhéanamh chun saol níos cothromaí a chruthú dúinn uilig.
Muna bhfuil fir sásta éisteacht leis na moltaí seo níl athrú chun teacht ar an scéal agus beimid uilig sa chás seo arís.
