Bhí an phribhléid agam le déanaí freastal ar Bhród na Gaeltachta i gCloich Cheann Fhaola i dTír Chonaill. Ócáid ar leith, thar a bheith speisialta a bhí ann – seachtain a bhí lán d’fhilíocht, ceol, craic, stair, feachtasaíocht agus pobal.
Ba é an chéad uair riamh a reáchtáladh ceiliúradh dá leithéid sa Ghaeltacht, agus is iomaí uair i rith na seachtaine a chuala mé ó lucht LADTA+ na háite nár shamhlaigh siad riamh go dtiocfadh leo a bheith chomh foscailte agus chomh feiceálach mar dhaoine aiteacha ina gceantar féin.
I lár na seachtaine, reáchtáladh ócáid dar teideal ‘Cúlchaint Aiteach’ le Izzy Kamikaze, Brian Lacey agus Seán Ó Dubhchon, comhrá idir an triúir maidir le stair fheachtasaíocht an phobail aitigh in Éirinn, agus leag Izzy Kamikaze béim ar cé chomh tábhachtach is atá sé feachtasaíocht LADTA+ a dhéanamh taobh amuigh de na cathracha agus na bailte móra.
San am atá thart, bhí ar fhormhór na ndaoine aiteacha dul ar deoraíocht sna cathracha chun a bheith ábalta teacht amach go sábháilte, ach anois tá daoine ag seasamh suas agus ag éileamh an ceart a bheith dílis dóibh féin ina mbailte dúchais féin.
Agus tá ag éirí leo – is léir ó thacaíocht phobal an Fháil Charraigh go bhfuil spás ann sa Ghaeltacht don phobal aiteach. Bhí na Croisbhealaí maisithe le bratacha bogha báistí agus tháinig slua mór daoine amach don mhórshiúl Dé Sathairn chun lucht an Bhróid a spreagadh agus tacaíocht a thabhairt dóibh.
Dul chun cinn nach beag atá i gceist leis sin, ní hamháin maidir le cearta LADTA+ ach maidir le staid na Gaeilge sa Ghaeltacht chomh maith. Mura mothaíonn daoine óga gur gá imeacht as an cheantar siocair go bhfuil siad ‘difriúil’, seans go bhfanfaidh níos mó cainteoirí dúchais ina mbailte dúchais féin, ag cur le saol agus cultúr na háite.
Dúirt duine amháin liom, agus muid ag siúl linn sa mhórshiúl, go raibh sí ag smaointeamh faoi níos mó ama a chaitheamh ar ais sa cheantar anois i ndiaidh a saol fásta ar fad a chaitheamh i mBaile Átha Cliath. Mar a dúirt Izzy Kamikaze, is trí dhlúthpháirtíocht amháin a leanfaidh an pobal LADTA+ ar aghaidh ag dul chun cinn agus is dlúthpháirtíocht a thabharfaidh daoine ar ais chuig an Ghaeltacht.
Míle buíochas don choiste eagraithe – Pól Penrose, Marc Mag Riada, Brian Lacey, Sam Ó Fearraigh, Mel Bradley, agus Isabel Ní Chuireáin – as an obair chrua atá déanta acu chun ócáid chomh tábhachtach agus stairiúil leis seo a reáchtáil.
Tá a fhios agam go bhfuil achan duine ar bís le feiceáil cad é atá le teacht sa todhchaí!
Mar chuid den Fhéile “Ar Imeall”, beidh Misneach na Gaillimhe ag reáchtáil lá in Árus na nGael ar Máirt an 12ú Iúil dár dteideal “Athghabháil Misneach ar Árus na nGael”.
Beidh neart ar bun ar an lá idir cúrsaí oideachas polaitiúil, plé ar chúrsaí tithíochta Gaeltachta, taispeántas ghrianghraf, agus ceol agus craic istoíche.
Más thart ar Chathair na Gaillimhe atá sibh nó, go deimhin, i nGaeltacht Chonamara nó Mhaigh Eo, bígí i láthair don fhorbairt pholaitiúil agus don chraic.
In 2017, ghearr an tÚdarás Oideachais (ÚO) maoiniú do cheithre chumann óige Ghaeilge i mBéal Feirste. Láithreach, spreag seo ollchruinniú i gColáiste Feirste ina raibh na céadta Gael ag cáineadh an ÚO agus réidh le dul i mbun troda chun na seirbhísí óige Gaeilge a shábháil.
Thug sé chun cuimhne an méid a bhí le rá ag ceannródaí Bhóthar Seoighe, Seamus Mac Seáin: “bhí spiorad na hagóide beo i gcónaí i measc Ghaeilgeoirí Bhéal Feirste, a bhuíochas, b’fhéidir, don stát a bhí á rialú ó Stormont, stát ina raibh Gaeilgeoirí mar mhionchuid de mhionchuid agus leatrom á dhéanamh ar an iomlán againn.”
Leoga, spreag scaifte Bhóthar Seoighe na glúinte de Ghaeilgeoirí, ach is léir go ndearna an ÚO amhlaidh nuair a ghlac na céadta Gaeilgeoir óg seilbh ar an oifig s’acu in 2017 i bhfreagairt ar na ciorruithe. Tugadh an maoiniú ar ais do na seirbhísí óige Gaeilge láithreach.
Tá seans ann go gcuirfeadh sé iontas ar dhuine, mar sin de, le cluinstin gur ghearr an ÚO ní hamháin maoiniú do sheirbhísí óige Gaeilge Bhéal Feirste i mbliana, ach maoiniú d’earnáil iomlán óige na Gaeilge ó thuaidh! Ba é Glór na Móna in iarthar Bhéal Feirste an tseirbhís óige ina raibh na ciorruithe is tréine le feiceáil, óir ghearr an ÚO £86,000 nó cúig phost uathu in aon bhuile leatroim amháin.
Cosúil le 2017, eagraíodh cruinniú poiblí agus agóid ag oifig an ÚO. Thug baill Mhisneach Bhéal Feirste óráidí uatha ag an ndá léirsiú seo. Taobh istigh de mhí amháin de stocaireacht agus de chruinnithe le Glór na Móna, gheall an ÚO an t-airgead a thabhairt ar ais dóibh.
Ach caithfear an cheist a chur: cad chuige a bhfuil sé seo ag tarlú in éadan tola pobail na Gaeilge in 2022? Bhí bua mór ag Glór na Móna ach tá streachailt fós roimh an earnáil óige Gaeilge chun aitheantas a bhaint amach dá bpobal.
Is ionann an maoiniú a bhí an ÚO ag iarraidh a bhaint ón earnáil seo agus thart fá 1% dá mbuiséid iomlán. Ní ar mhaithe le hairgead a shábháil a tharla seo, mar sin. Tá fórsaí frith-Ghaelacha fós ag imirt tionchar san ÚO agus sa Roinn Oideachais ón bharr anuas. Ní chuidíonn sé nuair is baill den DUP iad na hairí oideachais ach oiread.
Ba é Peter Weir, an t-aire oideachais siar i 2017 nuair a tharla na ciorruithe sin, an duine céanna a dúirt ar na mallaibh nach bhfuil aon bhunús leis an argóint go bhfuil leithcheal ag tarlú in éadan pobail na Gaeilge.
Ar a bharr sin, feicimid na fadhbanna a chruthaíonn easpa reachtaíochta don Ghaeilge ó thuaidh. Luaigh an ÚO sna cruinnithe ar na mallaibh nach gá dóibh aon aitheantas a thabhairt don Ghaeilge ós rud é nach ann d’Acht Gaeilge.
Is leithscéal leithchealach é seo a thugann údaráis poiblí ó thuaidh de ghnáth chun cosaint a thabhairt don easpa cearta teanga sna suímh s’acu. Tá pobal na Gaeilge ó thuaidh ag fanacht ar Acht Gaeilge ó bhí 2006 ann agus ar na mallaibh nochtadh fimíneacht Rialtais na Breataine nuair a dhiúltaigh siad an tAcht a thabhairt isteach d’ainneoin gur gheall siad é anuraidh. Mar a fheicimid leis an ÚO, mothaítear éifeacht na heaspa reachtaíochta ar bhonn laethúil.
Ní mór do phobal na Gaeilge súil a chaitheamh siar go 2017 agus an bealach a bhfuair siad an maoiniú ar ais dá seirbhísí óige – gníomh díreach – chun a gcuspóirí a bhaint amach. Beidh sé seo de dhíth chun dúshlán a thabhairt ar leithcheal na Gaeilge, bíodh sin ón ÚO, ón DUP, nó ó Rialtas na Breataine. Beirimis bua.
Sa bhliain acadúil 2022/2023, beidh Scéim Chónaithe na Gaeilge i bhfeidhm in Ollscoil na Banríona (OnaB) don chéad uair riamh. D’eascair an scéim seo amach as feachtas An Cumann Gaelach ar son comharthaíocht dhátheangach ar champas a thosaigh i 2017.
I 2018, cuireadh fuadar faoin bhfeachtas seo nuair a dhiúltaigh an Leas-Seansailéir ag an am aon chomhartha ‘provocative, offensive or intimidatory’ a chuir in airde in OnaB. Áiríodh an Ghaeilge sa mhéid sin. Ghabh sé a leithscéal láithreach nuair a nocht an Cumann a bhfreagra ar na meáin agus dúirt OnaB fosta go réiteoidís ceist na comharthaí, ceist chonspóideach ónar baineadh anuas cinn dátheangacha i 1997.
Níl comharthaí dátheangacha ann go fóill in OnaB ach is féidir a rá gur bhain An Cumann Gaelach a gcuspóir amach go dtí seo: normalú na Gaeilge ar champas.
Ar dtús báire, is fiú a rá go raibh tionchar ag an bhfeachtas féin ar an Chumann Ghaelach chomh maith. D’éirigh muid airdeallach ar an nasc eatarthu agus grúpaí eile san Ollscoil a bhí thíos leis an chur chuige caipitlíoch agus nualiobrálach ón bharr anuas ansin.
Bheadh téarmaí amhail “aicme” agus “díchoilíniú” sna comhráite laethúil taobh istigh den Chumann. Bhí tionchar nach beag ag Máirtín Ó Cadhain agus ceannródaithe Bhóthar Seoighe orainn, go háirithe an mana ná habair é, déan é.
Ó 2017, ghlac an Cumann páirt in achan stailc a d’eagraigh oibrithe OnaB in éadan ciorruithe a raibh (agus atá go fóill) lucht na bainistíochta ag brú orthu.
In 2018, ghlac mic léinn agus gníomhaithe seilbh ar fhoirgneamh ar champas chun an ruaig a chuir ar Mark Regev, ambasadóir Iosraelach don Ríocht Aontaithe.
Bhí Regev le caint phoiblí a thabhairt san Ollscoil ach níor éirigh leis mar gheall ar an agóid seo in éadan slad rialtais Iosrael ar mhuintir na Palaistíne. Ba bhaill An Cumann Gaelach an chuid is mó de lucht na hagóide an lá sin.
Cibé ar bith, tá ceist na Gaeilge anois i mbéal an phobail go rialta ar champas OnaB agus ní clann léinn óg gan taithí iad An Cumann Gaelach níos mó, ach grúpa eagraithe agus muiníneach réidh le dul i mbun troda ar champas ar son cearta teanga. Ina theannta sin, tá ról lárnach acu san fheachtas níos leithne de chuid an Dream Dearg ar son Acht Gaeilge ó thuaidh.
De réir mar a d’éirigh an Cumann níos eagraithe ó 2017, d’éirigh siad níos eolaí ar chearta teanga sna hollscoileanna ó dheas, sa Bhreatain Bheag agus in Albain. Chonacthas dóibh go raibh níos mó ná comharthaíocht dhátheangach in airde sna hollscoileanna sin chun na mionteangacha dúchasacha a chur chun cinn, scéimeanna cónaithe san áireamh. Ach ní go dtí 2021 a chuireadh fuinneamh úr in éileamh an Chumainn ar scéim chónaithe.
Tháinig an chlann léinn, oibrithe báúla OnaB agus grúpaí an phobail le chéile faoi scáth ‘Dearcán’ chun tuairisc a scríobh ag cur ina luí pleananna agus buntáistí scéim chónaithe na Gaeilge.
Tuairisc chuimsitheach a tháinig amach as an chaidreamh seo mar gheall ar obair na gcapall a bhí déanta ag na hoibrithe ach go háirithe. Chinn Dearcán ar chruinniú príobháideach a eagrú le lucht na bainistíochta chun an tuairisc a léiriú dóibh – in éadan moltaí an Chumainn mar gheall ar an taithí a bhí acu leis an bhainistíocht seo i dtaca le comharthaí dátheangacha.
Mar a thuar an Cumann, caitheadh aníos ar an mholadh don scéim sa chruinniú agus dhiúltaigh OnaB glan dó. Dar leis an bhainistíocht, b’ionann an scéim agus “deighilt” i measc na clainne léinn.
Rinne siad trácht ar “mhothúchán” de chuid “the other local ethno-religious background”, amhail is Caitlicigh iad na Gaeilgeoirí go léir, d’ainneoin go raibh Protastúnaigh agus aontachtaithe lárnach sa tuairisc don scéim!
Dearg le fearg, ghlac An Cumann Gaelach seilbh iomlán ar an scéim agus chuaigh siad i mbun troda in OnaB arís.
Sheol muid pleananna don scéim go poiblí os comhair níos mó ná céad duine ag imeacht ar champas, nocht siad na fáthanna ar dhiúltaigh OnaB don scéim agus mheall siad tacaíocht ón phobal agus ó na páirtithe polaitiúla araon. Taobh istigh de mhí amháin, ghéill OnaB faoin bhrú agus gheall siad an scéim a chuir i bhfeidhm. Bhí sé chomh simplí sin.
Beidh scéim chónaithe ann sa bhliain acadúil 2022/2023 in OnaB don céad uair riamh.
Ach tá dua roimh an Chumann go fóill agus é ag dul i ngleic leis an dhearcadh nualiobrálach agus frith-Ghaelach ón bharr anuas in OnaB a dhéanfaidh a seacht ndícheall seilbh iomlán a ghlacadh ar an scéim agus scrios a dhéanamh ar an rud. Tiocfaidh seo salach ar chuspóirí an Chumainn agus phobal na Gaeilge i leith aon scéim chónaithe. Coinneoidh siad i gcuimhne, áfach, cén dóigh a bhrú siad an scéim chónaithe: cumhacht na hagóide.
Tháinig ionadaithe ó chraobhacha Misneach as gach cearn den tír chuig Meitheal Misneach i dTír an Fhia, Conamara ag an deireadh seachtaine.
Ba é an chéad chruinniú náisiúnta fisiciúil a bhí ag Misneach le dhá bhliain agus cé go raibh go leor eagrúcháin agus pleanála le déanamh don bhliain atá amach romhainn, bhí am ann don chraic agus don spraoi freisin, le ceol, ól agus cluiche poc fada ar an bpáirc imeartha.
Tá muid fíorbhuíoch as an gcúnamh a thug Muintearas agus muintir Thír an Fhia dúinn an Mheitheal seo a eagrú, agus freisin ár mbuíochas leis an mbanna ceoil Dysania a bhí ag casadh dúinn agus an rapálaí Oisín Mac agus na hamhránaithe breátha uilig eile.
Ar aghaidh linn le obair Misneach ar fud na tíre! Ní teanga go pobal agus ní pobal go teanga.
Bhásaigh Tomás sa Chatalóin ar an 18ú Feabhra. Rugadh é i mBaile Átha Cliath in 1938. Bronnadh dochtúireacht air sa bhitheolaíocht ó Ollscoil Cornell agus chaith sé tréimhsí ag múineadh i gColáiste Teicniúil Réigiúnda Shligigh agus in Institiúid na Teicneolaíochta (Sráid Chaoimhín), atá anois mar chuid d’Ollscoil Theicniúil Bhaile Átha Cliath.
Bhí dlúthbhaint aige le cúrsaí Gaeilge, ghlac sé páirt san fheachtas ar son bealach teilifíse Gaeilge, bhí sé mar eagarthóir ar an nuachtán Gaeilge ANOIS sna 1990dí agus ar an irisleabhar cúrsaí reatha agus litríochta COMHAR i rith na mblianta 1988 go 1995.
D’fhoilsigh sé cnuasaigh fhilíochta, gearrscéalta agus úrscéalta. Bronnadh gradam mór le rá an tOireachtas air in 2005 agus 2007. D’aistrigh sé neart filíochta ón Spáinnis agus Catalóinis go Gaeilge. D’oibrigh Mac Síomóin i gcomhar le Douglas Sealy ar aistriúcháin ar fhilíocht Mháirtín Uí Dhireáin, príomhfhile na Gaeilge, go Béarla.
Tháinig go leor paimfléid agus leabhair óna pheann a rinne cíoradh ar thionchar nimhneach an choilíneachais ar Éirinn agus ar an nGaeilge. Foilsíodh a thráchtanna ar chúrsaí cultúrtha agus sóisialta mar shraith chúig leabhrán idir na blianta 2004 agus 2006. Ba ghráin leis an nualiobrálachas agus d’fhoilsigh sé neart ábhar a cháin an fhealsúnacht úd, mar shampla The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014) agus an leabhar a tháinig sna sála air The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).
Bhog sé go dtí an Chatalóin sa bhliain 1996 áit ar fhoghlaim sé an Chatalóinis agus an Spáinnis. Thagair sé go minic don chos ar bolg a bhí á imirt ag an Spáinnis ar an gCatalóinis agus na cosúlachtaí idir sin agus cás an Bhéarla agus na Gaeilge in Éirinn. Chualathas é go minic mar iriseoir agus tráchtaire raidió ar Raidió na Gaeltachta maidir le cúrsaí na Catalóine.
Tuairiscítear go mbeidh a chorp á chréamadh sa Chatalóin agus a luaithreach á scaipeadh i sléibhte na bPiréiní áit ar lonnaíodh cuid dá húrscéalta. Cuimhneofar é ní hamháin dá bhuanna litríochta ach dá obair ar son na Gaeilge agus ar son teangacha agus cultúir eile atá faoi chois.
Cathal Ó Luain, Tionólaí an Chonartha Cheiltigh
——-
Death of Tomás Mac Siomóin, Irish Language Poet, Author and Polemicist
Tomás died in Catalonia on the 18th of Feb. He was born in Dublin in 1938. He received a PhD from Cornell University in Biology and taught in Sligo Regional Technical College and the Institute of Technology (Kevin St.), now part of Technological University Dublin.
He was very involved in Irish language affairs, campaigned for an Irish TV channel, was editor of the Irish language paper ANOIS in the 1990s and of the current affairs and literary magazine COMHAR from 1988 to 1995.
He published collections of poetry, short stories, and novels. He was awarded the prestigious Oireachtas prizes in 2005 and 2007. He engaged in many translations into Irish of Catalan and Spanish poetry. He collaborated with Douglas Sealy in translating the poems of Máirtín Ó Direáin, the premier Irish language poet, into English.
He wrote many pamphlets and books on the harmful lasting effects of colonialism in Ireland and on the Irish language. His comments on cultural and social affairs were published in a series of five booklets between 2004 and 2006. He was a critic of neo-liberalism, publishing much scathing material on it. One such notable book was The Broken Harp: Identity and Language in Modern Ireland (2014). The sequel was The Gael Becomes Irish: the prospects for the Irish language in Ireland today. (2020).
He moved to Catalonia in 1996 where he learned Catalan (and Spanish) and often outlined how Spanish was oppressing Catalan and the parallels with English and Irish in Ireland. He often worked as a journalist and as a radio commentator on RnaG on matters in Catalonia.
It was reported that he will be cremated in Catalonia and his ashes scattered in the Pyrenees Mountains where some of his novels were situated. He will be remembered not alone for his literary achievements but for his work for Irish and other threatened languages and cultures.
Bhí agóid mhór faoin ngéarchéim tithíochta ar siúl le gairid in Aberystwyth na Breataine Bige ag ár gcomrádaithe in Cymdeithas yr Iaith Gymraeg(“Cumann na Breatnaise”).
Dála cás s’againne in Éirinn, tá cúrsaí tithíochta ina n-ábhar achrainn sa mBreatain Bheag le píosa maith anuas, agus tá Cymdeithas yr Iaith ar cheann de na grúpaí atá ag troid in aghaidh chumhacht lucht an rachmais agus na dtiarnaí talún.
Bhí baill den chumann tionontaí ACORN i láthair ag an agóid freisin, macasamhail CATU in Éirinn.
Cothrom an ama seo 60 bliain o shin a bunaíodh Cymdeithas yr Iaith. Ón gcéad lá riamh bhain siad úsáid as an easumhlaíocht shibhialta mar chroílár dá stráitéis – b’é ceann de na chéad rudaí a rinne siad ná bac a chur ar phríomhdhroichead Aberystwyth.
Ach tá dúshláin fós ann. In Ynys Môn (“Anglesey”), mar shampla, ceann de na ceantracha is láidre Breatnaise, tá sráidbhailte ann ina bhfuil breis is 75% de thithe ina dtithe saoire – rud atá ina scannal dearg a bhrúnn cainteoirí óga Breatnaise amach ón áit.
Léiríonn na figiúirí sin an leisce uafásach atá ar rialtais rialú a dhéanamh ar an margadh tithíochta, agus is dá bharr seo a deir Cymdeithas go bhfuil pobail Bhreatnaise á ndúnmharú ag fórsaí an mhargaidh.
Is próiseas é seo, ar ndóigh, atá ar siúl ar fud an domhain. Is córas idirnáisiúnta é an caipitleachas.
Chun aird a tharraingt ar nádúr idirnáisiúnta na faidhbe seo, rinne Misneach agus ár gcairde iMisneachd na h-Alba, agus grúpaí Ceilteacha eile, an físeánseo i gcomhar le Cymdeithas arú anuraidh.
Tá baill de Mhisneach i gceantracha éagsúla Gaeltachta ag obair ar fheachtas tithíochta faoi láthair, agus tá go leor againn gníomhach i CATU chomh maith.
Na bíodh aon doiléireacht faoi seo – is cearta daonna iad cearta tithíochta. Tá áit chónaithe shábháilte tuillte ag chuile dhuine beo, beag beann ar a gcumas airgeadais, agus cuireann daoine saibhre an ceart seo ar ceall ar mhaithe le brabús a dhéanamh. Míníonn an físeán seo go snasta é:
Ar ndóigh, nuair atá pobal mionteanga i gceist, tá gné eile den scéal ann chomh maith. Seasann Misneach lenar gcairde thar sáile agus leis an éileamh atá acu ar athrú radacach polaitiúil le dul i ngleic le scriosadh a bpobal. Cymdeithas yr Iaith abú!
Chuir an cás inar seoladh seanbhean 96 bliain d’aois soir ó Ospidéal an Daingin go Cill Airne, ainneoin leapacha folmha bheith ar an láthair, déistin ar go leor daoine an tseachtain seo caite.
Labhair mac na mná, Diarmuid Ó Beaglaoi, go paiseanta leis na meáin chun aird a tharraingt ar chruachás a mháthar.
Cé go bhfuil dosaen leaba saor ann in Ospidéal an Daingin, níl a dhóthain altraí ann chun freastal orthu.
Agus cén fáth go mbeadh?
Ó bhlianta na géarchéime eacnamaíochta ar aghaidh, de bharr cinntí a ghlac rialtas i ndiaidh rialtais, tá pá agus coinníollacha na mbanaltraí tar éis dul in olcas.
Bhí mórshiúl mór ag ceardchumann na n-altraí, an INMO, siar i 2019 chun aird a tharraingt ar an easpa foirne sa chóras sláinte trí chéile. Faraor, chlis ar mhisneach lucht ceannasaíochta an cheardchumainn ag an bpointe criticiúil agus níor baineadh gealltanais fhollasacha amach ón rialtas.
Má tá fadhb earcaithe agus easpa foirne sa chóras sláinte trí chéile, ní nach ionadh go bhfuil ospidéil tuaithe ar leac na Gaeltachta thíos go mór leis.
Mar bharr ar dhonas na ndroch-choinníollacha pá, bheadh ar altra óg atá ag iarraidh cur fúthu i gceantair thuaithe dul i ngleic le heaspa seirbhísí, easpa leathanbhanda agus easpa tithíochta ar cíos réasúnta.
Le linn na paindéime bhí an rialtas i mBaile Átha Cliath ag séanadh go raibh ábhar altraí ag dul gan íocaíocht, ainneoin an fhianaise uilig go raibh míleas á bhaint astu.
Tá tuilleadh fianaise thar sáile.
Ní gá ach breathnú ar na mílte altra atá tar éis dul ar imirce chun na hAstráile nó go NHS Shasana, áit a bhfuil na coinníollacha rud beag níos fearr. Is mian le go leor acu siúd teacht abhaile ach feabhas curtha ar chúrsaí tuarastail agus tithíochta.
Is cuid den chrapadh ar chórais phoiblí a fheictear i réimsí eile, amhail iompar agus oideachas, é an easpa altraí a fheictear anois sna hospidéil, ospidéil Ghaeltachta ina measc.
Crapadh é seo a tharlaíonn mar phróiseas lárnach den chóras eacnamaíochta ina maireann muid. Is dlúthchuid mar sin an córas eacnamaíochta céanna i bpróiseas an bánú tuaithe.
Is mithid dúshlán a thabhairt don chóras seo agus acmhainní na tíre a dháileadh ar bhealach cothrom. Mura dtugtar an dúshlán sin, leanfar le scrios na tuaithe agus beidh tuilleadh cásanna de na scéalta truamhéalacha seo ar na bacáin.
Bhí baill Misneach ag agóid ar son chearta teanga, cearta pleanála agus cearta tithíochta a d’eagraigh Todhchaí na Tuaithe, Breandán Ó Beaglaoich agus muintir Chorca Dhuibhe inné (30/09/2021). Bhí slua réasúnta ann de 100-150 duine lasmuigh de Theach Laighean.
Reáchtáladh an agóid i ngiorracht do dhá agóid eile a bhí ag titim amach ar an láthair chéanna. Ceann amháin a bhain le hOspidéal an Uaimh, agus ceann eile a bhain le cúrsaí tithíochta chomh maith, ‘sé sin agóid mar gheall ar an scannal mica agus pyrite.
Bhí neart clúdach ó na meáin d’agóid Todhchaí na Tuaithe. Reáchtáladh seisiún ceoil ar feadh cuid den am, rud a chur le hatmaisféar na hagóide. An ceart le maireachtáil sa Ghaeltacht do mhuintir na Gaeltachta a bhí mar phríomhéileamh ag an lucht agóide.
Is féidir éisteacht le hagallaimh a chuireamar ar Bhreandán píosa ó shin faoi na ceisteanna úd anseo
I dteannta Mhisneach, bhí baill Chonradh na Gaeilge, baill an Rabharta Ghlais, Sinn Féin, comhairleoirí neamhspleácha, dreamanna ó Ghaeltachtaí eile amhail Ráth Chairn agus Cois Fharraige, agus Gaeil aonaracha sa slua.
Bhí Michael Healy-Rae le feiceáil sa slua ar feadh tréimhse chomh maith. Má bhaintear an téip dhearg den phróiseas tógála i nGaeltacht Chiarraí rachaidh sé chun leasa siúd agus comhlacht gléasra tógála a dheartháir.
Bíodh sin mar atá, i dtuairim Mhisneach, tá ceist na tithíochta sa Ghaeltacht ar cheann de na gaid is gaire do scornach na Gaeilge trí chéile sa lá atá inniu ann.
Ní gá dúinn trácht ar na himpleachtaí a bheadh ag bás na Gaeltachta ar an nGaeilge trí chéile – ar an saibhreas teanga, ar an nGaelscolaíocht, ar na meáin chumarsáide Gaeilge, ar mheanma na nGael.
I ndáiríre, níor chóir go bhfágfaí é faoi dhream beag deonach amháin, nó pearsantacht aonair amháin, amhail Todhchaí na Tuaithe agus Breandán Ó Beaglaoich, feachtas den sórt seo a eagrú.
Is mithid do na ceanneagraíochtaí uilig a ndícheall a dhéanamh feachtas leanúnach den sórt seo a thiomáint, óir tá acmhainní daonna, scileanna agus am acusan nach bhfuil ag grúpaí deonacha.
Tá pleananna maithe thithíochta déanta cheana, ach caithfear feachtas ar an talamh sa Ghaeltacht agus sna bailte a bheith taobh thiar de na moltaí sin – feachtas a chuireann brú ceart ar na polaiteoirí ó na sráideanna agus a dhíríonn ar an mbánú tuaithe fud fad na tíre seachas sa Ghaeltacht amháin.
Tá Misneach ag déanamh ar ndícheall feachtas dá shórt a thógáil aineoinn na constaicí atá romhainn.
Tá spriocanna agus éilimh na hagóide a bhí ar siúl inné leagtha amach go beacht anseo:
PRÍOMHAIDHMEANNA THODHCHAÍ NA TUAITHE
1. Go mbeadh Gaelainn líofa agus sárthuiscint ar thionchar an phróiséas phleanála ar labhairt laethúil na Gaelainne sna ceantair Ghaeltachta ag pleanálaithe na Comhairle Contae atá ag feidhmiú sna ceantracha Gaeltachta.
2. Go mbeadh ar chumas iarrthóirí Gaeltachta a gcuid gnó go léir leis an údarás áitiúil a dhéanamh trí mheán na Gaelainne – idir chruinnithe agus comhfhreagras scríofa.
3. Go dtabharfaí aitheantas do bhailte fearainn na Gaeltachta mar aonaid phleanála fé leith agus go ndéanfaí limistéir fé leith le haghaidh tithíochta a zónáil laistigh de gach baile fearainn chun tacú le patrún lonnaíochta traidisiúnta na Gaeltachta.
4. Go gcuirfí tionchar teanga an iarrthóra san áireamh agus breithiúnas á thabhairt ag an údarás áitiúil ar iarratais phleanála sa Ghaeltacht.
5. Go scríobhfaí plean tithíochta don nGaeltacht, ar mhúnla pleananna tithíochta atá i bhfeidhm in áiteanna eile san Aontas Eorpach1agus sa Ríocht Aontaithe,2chun tacú le muintir na háite agus le lucht labhartha na Gaelainne tithe cónaithe a cheannach agus a thógaint fén dtuaith sa Ghaeltacht.
6. Go ndéanfaí ceangal láidir oifigiúil idir polasaithe tithíochta agus an phleanáil teangan sa Ghaeltacht, .i. go mbeadh sé d’iachall ar na húdaráis phleanála Gaeltachta athbhreithniú bliantúil a dhéanamh ar an dtionchar atá ag na cinntí pleanála sa Ghaeltacht ar labhairt laethúil na Gaelainne sa Ghaeltacht.
Me n’em eus ket morse redet War-lerc’h arc’hant hag aour.’Skeud va labour ’meus bevet, Gant va zud ’n o zi poaur. Hag hon-tri, ’tal an tan, Er goanv, goude koan, Gant marvailhoù ha kan, Ni ’ankouazhe hor poan.
Níor ritheas-sa i mo bheo Ar lorg an phunt ná an óir. Ar scáth mo shaothair bhí mo shó, Le mo mhuintir ina dteach dearóil. Agus an triúr againn, cois tine, Sa ngeimhreadh is ár gcuid ite, Le scéal agus amhrán fite, Dhearmadaimis an phian is tinne.
Tús dáin ‘E-tal an Tan’ (Cois Tine) a chum Anjela Duvaldo Roparz Hemon in Eanáir 1963, dán le feirmeoir do shaoi mór na Briotáinise, ar brezhoneg.
Bean a bhí i mbun an tseantalaimh ar feadh a saoil agus fear a chum na mílte scríbhinní, idir fhilíocht agus scéalaíocht agus ghramadach na Briotáinise.
Laochra na Briotáinise. Dhíbrigh stát na Fraince Roparz Hemon as a dhúiche féin mar cuireadh ina leith go raibh sé ag comhoibriú leis na Gearmánaigh i rith an Dara Cogaidh Dhomhanda.
Agus bhí; b’in é an t-aon am a bhí aon bhonneagar cultúrtha oifigiúil ag muintir na Briotáinise, a stáisíún raidió féin, mar shampla—Radio Roazhon-Breizh, ina raibh Roparz Hemon ag craoltóireacht.
Ba in Éirinn a chuir sé faoi ansin agus choinnigh sé air ag obair ar son a thíre in Institiúid Ardléinn Bhaile Átha Cliath.
Nuair a reáchtáil sé daonáireamh na Briotáine, as a stuaim féin, i 1928, bhí 1.2 milliún cainteoirí Briotánaise ann; níl aon fhigiúir oifigiúla ann roimhe sin ná ó shin, ach ceaptar gur lú ná a leath sin é líon mhuintir na Briotáinise anois.
Thosaigh Anjela ag cumadh filíochta tar éis bhás a tuismitheoirí.
Marvet eo ma zud karet, Beb eil gant ar gozhni, Hag un deiz ’on ’n em gavet Va-unan ’barzh va zi. Ha va-un ’tal an tan Er goañv, goude koan, ’Lec’h kan, n’eus ’met gouelvan ’N em c’halon leun a zoan.
Caillte atá mo mhuintir dhil, An bheirt leis an aois mhóir caite, Is lá amháin, cosúil le haonsil Faoi dhíon an tí, isteach mise. I’m uaignisín cois tine Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, I leaba’n amhráin níl ach caointe Is brón i gcluais mo chroidhe.
Cén fáth? Léigh Bunreacht Phoblacht na Fraince, Airteagal 2: «La langue de la République est le français. L’emblème national est le drapeau tricolore, bleu, blanc, rouge. L’hymne national est La Marseillaise. La devise de la République est Liberté, Égalité, Fraternité. Son principe est: gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple.»
Is í an Fhraincis teanga na Poblachta. Is é an Trídhathach, an gorm, an bán, an dearg, an suaitheantas náisiúnta. Saoirse, Comhionannas, Bráithreachas is ea mana na Poblachta. Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail is ea bunús na Poblachta.
Bloavezhioù am eus stourmet Ouzh kleñved ha dispi Rak, dre eurvad, on douget D’al labour, d’ar studi. Met en noz ’tal an tan, Er goañv, goude koan, Ouzh netra ne ran van, Moredet en em poan.
Leis na blianta seasaim baoil, An galar is an t-éadóchas, Mar, ar ámharaí an tsaoil, Táim tugtha don obair is oideas. Ach san oíche cois tine, Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, Níl aire a’m ar rud ar bith Is mé i néal na péine tite.
Lezenn Molac a baisteadh air mar ba é Paul Molac, Teachta l’Assemblée Nationale, Morbihan, in iarthuaisceart na Fraince, a chuir an dlí faoi bhráid na dála.
Bille tábhachtach i bhfriotal deamheáite diongbháilte, bille ar ghlac formhór mór den Assemblée leis.
Má ghlac cuid acu leis an mbille ar an gcéad dul síos, ba ghearr gur thuig siad go mbainfeadh an dlí céanna an bonn ó fhlaitheas na Fraincise agus ó ollsmacht an stáit i gcúrsaí oideachais.
Tumoideachas faoi choimirce na Poblachta sna teangacha réigiúnacha, agus an Bhriotáinis, an Ocsatáinis, an Chatalóinis, an Bhascais agus eile san áireamh, ab ea cuspóir an dlí seo.
Oideachas ionchuimsitheach daonlathach mar a bhí ceaptha ag na réabhlóidithe roimh rialtas sceimhle Robespierre. Réabhlóid bhunreachtúil cheart nár tharla.
É sin tar éis céad bliain feachtasaíochta síochánta, ar a laghad, é sin tar éis cásanna sceimhlitheoireachta fiú, é sin tar éis do thoil dheona na mílte de shaoránaigh na Fraince a bheith mínithe in agóidí agus i mórshiúlóidí éagsúla ar fud na tíre.
‘Rialtas an phobail, faoi stiúir an phobail agus le haghaidh an phobail,’ go deimhin!
Mhair agus maireann an Bhriotáinis in éagmais thacaíocht an stáit, maireann sí, agus mairfidh, in ainneoin Phoblacht na Fraince, mar gheall ar anam dochloíte phobal na Briotáine, mar gheall ar ghluaiseachtaí agus eagraíochtaí cosúil leis an Diwan (An Ghineog).
Gréasán scoileanna a reáchtálas oideachas trí mheán na Briotáinise is ea an Diwan; eagraíocht a bhfuil an dearg-ghráin ag Jean-Michel Blanquer, an tAire Oideachais, agus ag a leithéidí, uirthi.
De bharr sháriarracht phobal na Briotáine atá ar brezhoneg beo, ach teastaíonn tacaíocht idirnáisúnta ón bpobal céanna.
Tá Misneach ag iarraidh ar mhuintir na hÉireann scríobh chuig Vincent Guérend, Ambasadóir na Fraince in Éirinn, chun míniú a éileamh ar pholaitíocht theangacídeach (linguicidal) na Fraince.
Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann gan táirgí ná seirbhísí na Fraince a cheannach ná a úsáid—táirgí agus seirbhísí nach dtagann as Tír na mBascach, as an gCatalóin, as an Ocsatáin agus as an mBriotáin.
Iarran Misneach ar mhuintir na hÉireann sluaghán a ligean ar son phobail bheaga na Fraince. Bíodh amhrán againn, amhrán a chloisfear thar lear, a eitleos chomh fada leis an mBriotáin.
Met un deiz (tra vurzhudus !), Nijet eus Iwerzhon, Heklev ho sonioù marzhus A zihun va c’halon. Ha bremañ ’tal an tan, Er goañv, goude koan, Din va-unan m’ o c’han Da luskellat va doan.
Ach lá amháin (an-mhíorúilt go deo !) Ar eiltreoga as Éirinn, Seo chugam macalla t’amhrán beo, Ahmra a dhúisíos mo chroí tinn. Agus anois cois tine, Sa ngeimhreadh, is mo chuid ite, Táid á rá a’m féin dom féin Mar shuantraí dom’ phéin.
