Thaisteal cabhlachán de 50 long suas abhainn na Life i mBaile Átha Cliath le déanaí. Ba chun deacrachtaí an tionscadail iascaigh a léiriú do rialtas na Sé Chontae Fhichead a chuaigh na hiascairí i mbun agóide.

Tá iascairí mara na hÉireann, na cinn Ghaeltachta san áireamh, dearmadta ag an rialtas i mBaile Átha Cliath ó ghlac an stát ballraíocht san Aontas Eorpach sa mbliain 1972.

An tráth sin ba iad na feirmeoirí móra a bhí mar thosaíocht ag lucht na cumhachta. Dá bhrí sin, b’éigean do phobail an chósta soláthar dóibh féin agus rinneadh íobairt ar fhlaitheas mara an stáit.

Tá cúrsaí imithe in olcas le déanaí, áfach. I ndiaidh an mhargaidh Breatimeachta a rinneadh idir an tAontas Eorpach agus an Ríocht Aontaithe, beidh iascairí na Sé Chontae Fhichead thíos leis.

Anuas air sin, tá riail nua de chuid an Aontais Eorpaigh a bhaineann le meá na n-iasc ag dó na geirbe ar na hiascairí.

Lena ais sin, tá ceist an fhlaithis ina cnámh spairne. Bíonn trálaeir ollmhóra ón Spáinn agus ó thíortha eile nach í ag breith ar éisc amach ó chósta na hÉireann go minic.

Go bunúsach, beidh níos lú éisc á ngabháil ag na hiascairí agus, dá bharr sin, beidh sé níos deacra orthu slí bheatha a dhéanamh as seo amach. Bánófar pobail an chósta agus cuirfear, arís, le meath na Gaeltachta.

Ní fiú dúinn bheith ag trácht ar inbhuannacht an stoic éisc agus cúrsaí comhshaoil má tá cead a gcinn ag na trálaeir ollmhóra seo. Bheadh tionscadail iascaigh na hÉireann níos fearr do shláinte an stoic ná na báid mhóra milteacha seo.

I ndeireadh na dála, is gá dúinn cás na n-iascairí a thuiscint i dtéarmaí an chaipitleachais. Tá claonadh ag an gcóras eacnamaíochta caipitleach “lárnú”. Sé sin le rá, gur ríchuma le lucht an rachmais, agus an cleas polaitíochta a thacaíonn leo, faoi thionscadail bheaga nach féidir leo brábús ollmhór a bhaint uaidh.

Is ríchuma leo faoi phobail bheaga tuaithe, bíodh siad ar an gcósta nó ná bíodh, nuair a ghintear formhór an rachmais sna cathracha móra.

Ó bunaíodh an stát fágadh na feirmeoirí beaga, na hiascairí agus na tionscadail tuaithe beaga eile ar an trá fholamh. Cruthaítear polasaithe do na boic mhóra.

Ní gá ach breathnú ar leithéidí Kerry Group agus Glanbia agus na billiúin de brábús a ndéantar. Is amhlaidh an scéil leis na hollmhargaí cosúil le Tesco. Fós féin, fágtar na feirmeoirí beaga ar an ngannchuid.

Is mithid dúinn briseadh leis an gcóras caipitleach trí phróiseas díchoilínithe a chur ar bun – próiseas ina mbeadh an teanga, an cultúr, cumhacht, daonlathas agus maoin i seilbh an chosmhuintir, seachas i seilbh dream big ag barr an tsochaí.

[Béarla thíos/English below]

Sa chomhrá iontach suimiúil agus tairbhiúil seo, an chéad cheann dá shórt, go bhfios dúinn, beidh gníomhaithe ó Éirinn agus ón mBolaiv ag plé an díchoilínithe.

Cé go bhfuil trí cheathrú d’Éire “díchoilínithe”, mar dhea, ní minic a phléitear tionchar rianta síceolaíochta an choilíneachais – na rudaí ar bhaist Frantz Fanon “germs of rot” orthu. Sna Sé Chontae, tá na constaicí a bhfuil an coilíneachas a chur i mbealach na Gaeilge agus an próisis díchoilínithe níos soiléire.

Beidh Feargal Mac Ionnrachtaigh, údar an leabhair Language, Resistance and Revival, a bpléann an díchoilíniú ina phobal féin i mBéal Feirste, agus Kerron Ó Luain, Oifigeach Poiblíochta Misneach, ag caitheamh súil ar chás na hÉireann.

Amhail na Gaeil, is pobal mionlaithe é an pobal Quechua na Bolaive. Ach is pobal í atá scaipthe amach thar teorainn tíortha eile i Meiriceá Theas chomh maith.

Beidh José Antonio Rocha Torrico, Uachtarán an Acadaimh Réigiúnaigh don Teanga Quechua sa mBolaiv, agus ionadaithe eile ón phobal linn chun a gcuid taithí agus saineolas ar chás na teanga úd a roinnt linn.

Samhlaítear an comhrá seo mar mhalartú tuairimí, straitéisí agus mar thógáil dlúthpháirtíochta.

Cé go bhfuil “saoirse” anois ag formhór na dtíortha a bhí greim ag stáit choilíneach orthu san am a chuaigh thart, cén fáth a mbíonn a ladar á chur ag lucht na himpireachta isteach i gcúrsaí cumhachta na dtíortha sin go fóill?

Céard é an díchoilíniú go díreach and conas gur féidir leis dul in adharca leis na stáit impiriúla? Ní hé díreach nithe fisiciúla amhail deilbh lucht na himpireachta a bhaint aníos, curaclam ollscoile a athrú, nó na boscaí poist a phéinteáil glas in áit na deirge. Dealraíonn sé go bhfuil cur chuige níos doimhne i gceist – ceann a bhaineann leis an intinn, an teanga, leis an oideachas, an daonlathas agus le cultúr laethúil na cosmhuintire.

Beidh seo, agus tuilleadh lena hais, á chíoradh sa chaint uathúil seo.

Beidh formhór na cainte i mBéarla agus beidh cuid de i nGaeilge.

Is ar Zoom a bheas an chaint – 7pm, Dé Luain, 21ú Meitheamh.

Tá cuireadh ort chuig cruinniú Zoom: Luan an 21ú Meitheamh 2021, 19:00 (Baile Átha Cliath)

Cláraigh roimh ré. Ina dhiaidh sin, gheobhaidh tú r-phost deimhnithe ina mbeidh an t-eolas maidir le theacht isteach sa chruinniú.

https://us02web.zoom.us/meeting/register/tZYrcOytqDktHNNE6aigpY6JwCUUmHhZnpve

———————–

In this interesting and necessary conversation, the first of its sort that we’re aware of, activists from Ireland and Bolivia will discuss decolonisation.

Although three quarters of Ireland is, some would say, “decolonised”, the long-term impact of colonialism on the state is hardly ever discussed – that which Frantz Fanon termed the “germs of rot” left behind by imperialism. In the Six Counties, the obstacles facing the growth of the Irish language and any process of decolonisation are more stark.

Feargal Mac Ionnrachtaigh, author of Language, Resistance and Revival, which discusses decolonisation in his own Belfast community, and Kerron Ó Luain, Publicity Officer of Misneach, will elucidate the Irish situation.

Like Irish speakers, the Quechua people of Bolivia are a minoritized community. But they are a community that is spread across a number of states in South America.

We will be joined by José Antonio Rocha Torrico, President of the Regional Academy for the Quechua Language, along with other representatives from the language community, to hear their experience and learn from their expertise in trying to save their own language.

This conversation is framed as an exchange of ideas, strategies and as a means of building international solidarity.

Although the majority of countries who suffered under the colonial states of the past have, ostensibly, achieved “freedom”, why do the imperial states continue to interfere in their affairs?

What is decolonisation exactly and how can it challenge this continued interference? Decolonisation is not simply removing the statues of the colonisers, changing university curricula or painting post boxes green instead of red. It seems to us that a deeper interpretation needs to be put centre stage – one that focuses on the mind, on language, on education, on democracy and on the daily culture of ordinary people.

This, among other questions, will be discussed in this unique talk.

The talk will mostly be in English, with some of it in Irish.

It will be broadcast on Zoom – 7pm, Monday, 21st June.

You are invited to a Zoom meeting: Monday 21st June 2021 19:00 (Dublin)
Register in advance. After registering, you will receive a confirmation email containing information about joining the meeting.

https://us02web.zoom.us/meeting/register/tZYrcOytqDktHNNE6aigpY6JwCUUmHhZnpve

Tuairiscíodh ar Thuairisc.ie le déanaí nach raibh “taifead ar bith ag Údarás na Gaeltachta d’aon chás le deich mbliana inar sháraigh comhlacht a dhualgas i leith na Gaeilge”

Léiriú soiléir é seo ar phríorachtaí, nó easpa príorachtaí, an Údaráis. Tá taighde déanta, nach féidir a shéanadh, a léiríonn an damáiste don Ghaeilge a dhéanann comhlachtaí áirithe nach bhfuil aon mheas acu ar chearta teanga.

Tá sé mar chuid de na prionsabail is bunúsaí sa bpleanáil teanga gur gá monatóireacht leanúnach a dhéanamh ar aon pholasaí le cinntiú go bhfuil sé ag feidhmiú mar ba cheart.

Fiú dá gcreidfeadh muid an leithscéal bacach (ar bhréag í, is cinnte) atá ag an Údarás “nach bhfuil an teicneolaíocht acu” le taifead a choinneáilt ar cé mhéad babhta a sháraigh chliantchomhlachtaí na coinníollacha teanga a bhaineann leis an airgead poiblí a fhaigheann siad, ní léiríonn sin ach go bhfuil siad dall ar phrionsabail na pleanála teanga!

Tá Misneach sásta seasamh suas don Údarás nuair is cuí, mar tuigeann muid méid na gciorruithe a fuair a mbuiséad le linn aimsir na déine agus na deacrachtaí eile atá acu.

Ach léiríonn an scéal seo aríst ar ais nach bhfuil an cur chuige atá acu – ag tarraingt comhlachtaí móra chun na Gaeltachta ar feadh tréimhse ghearr le deontais agus an gealltanas d’oibrithe nach bhfuil mórán de rogha eile acu ach glacadh le cac na mbainisteoirí – nach bhfuil sé feiliúnach ná éifeachtach.

Ní aon ionadh é dúinn go raibh Príomhfheidhmeannach an Údaráis ag cosaint Randox le déanaí as an r-phost aineolach a seoladh ag impí ar dhaoine bheith ag cumarsáid i mBéarla amháin.

Níl taifead acu ar líon na saraíochtaí mar níl siad ag iarraidh go mbeadh an t-eolas sin ar fáil go poiblí, ná bíodh aon dabht faoi.

Tá sé in am do na Gaeil seilbh a ghlacadh ar a dtodhchaí féin seachas a bheith ag brath ar chomhlachtaí caipitleacha. Níl cúis ar bith ann nach bhféadfaí na tionscadail céanna Gallda a mbíonn an tÚdarás ag sodar ina dhiaidh a reáchtáil ar bhonn comharchumannach Gaelach.

(English/Sacs-Bhéarla below/thíos)

Maíonn Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, mórtas an tsaoil as gurb í an ollscoil is Gaelaí ar dhroim an domhain ar fad. Ní fíor sin ná baol air, go deimhin. Cé gur thograíodar fógraí oifigiúla dátheangacha a chur amach le déanaí, is in aimhréir atá a cleachtadh teangeolaíoch, ní airímid scaipthe gan téagar. 

Tá an cinneadh is déanaí, an riachtanas Gaeilge d’fhoireann na hOllscoile a chealú, á bréagnú agus a chruthú gur béalghrá ar fad iad na comharthaí dátheangacha, an Scéim Teanga agus na polasaithe Gaeilge oifigiúla ar fad, gur briathra gan bhrí iad nach sásaíonn, ná ní shásóidh, muid. 

Is masla agus buille boise é seo in aghaidh bhaill Fhoireann na hOllscoile a chaith dúthracht mhór leis an nGaeilge a fhoghlaim agus a d’fhreastal ar ranganna Gaeilge, agus iad á dhéanamh sin taobh amuigh dá gcuid uaireanta oibre agus ag íoc astu as a bpócaí féin, níos minice ná a mhalairt. 

Ar an taobh eile den scéal, ach an-chosúil go deo, níl an chuma ar Chomhaltas na Mac Léinn go bhfuil an tsalacharaíl de pholasaí Gaeilge féin acu; is uathu a fhaightear r-phoist Bhéarla amháin agus iad ag fógrú imeachtaí agus gníomhaíochtaí. Is dócha go gceapann siad go bhfuil siad ionchuimsitheach trí neamart a dhéanamh sa nGaeilge ina leithéid d’fhógraíocht? 

A cheartmhalairt an fhírinne, óir is neamart ar chuid mhór de phobal na mac léinn atá ann agus déantar an deis a cheilt ar na mic léinn gan Ghaeilge chun an bhundúil seo de shaol na hOllscoile a fheiceáil agus a bheith páirteach inti. 

Tá fianaise dhamanta ann gur comhlacht frith-Ghaeilge tríd is tríd é Comhaltas na Mac Léinn, dream atá dúghafa leis an airgead, le brabús agus le cumhacht. Dhúnadar Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge de bhithinn a gcuid aineolais féin ar an airgeadas agus ar an gcultúr fré chéile agus ba ar an mbainistíocht agus ar an gcosmhuintir ag an gcuntar a cuireadh an milleán. 

Ní ach tar éis agóidí a d’eagraigh an Cumann Gaelach, tar éis mhíshástacht ghlórmhar bhaill fhoireann agus mhic léinn na hOllscoile, agus tar éis feachtais litreacha ag na mic léinn, cuid acu ag diúltú an tobhach mac léin bliantúil a íoc, agus tar éis idirghabháil údaráis na hOllscoile faoi dheireadh is faoi dheoidh, a thuig an Comhaltas an dearg dhánacht dhall a rinneadar, cheapfá, agus deonaíodh an t-aon spás lán-Ghaeilge ar an gcampas a athoscailt, an t-aon spás fíor-lán-Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe ar fad, is dócha. 

Is printísigh de pholaiteoirí iad ceannairí an Chomhaltais, líon mór díobh ina gcinneadóirí stáit amach anseo, agus is ag buanú na diceatóime claonpháirtíní mífheidhmiúla a bheas céatadán nach beag díobh, déscaradh bréige atá ag cur pairilise ar dhaonlathas na hÉireann ó thús báire. 

Maidir le teanga na Gaeilge taobh istigh den Ollscoil fré chéile, déanann OÉ Gaillimh aithris agus athléamh náireach ar pholasaithe Phoblacht na hÉireann ó bhunú an Stáit i leith. 

Éist leis seo, a Chiaráin Ó Dochartaigh, a Úachtarán Údarás na hOllscoile, agus tusa, a Mháire Geoghegan-Quinn, a Chathaoirleach, ní stadfaidh muide, Misneach in éineacht le pobal Gaeilge Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, go dtí go stadfaidh an Ollscoil as ár bpobal a mhilleadh, go dtí go stadfar as muide a mhaslú lá i ndiaidh lae, bliain i ndiaidh bliana, go dtí go ndearbhóidh sibhse go mbí áit bhuan sheasmhach do theanga na Gaeilge sna curaclaim agus sa bhfoireann agus sna seirbhísí ar fad atá ar chúram na hOllscoile. 

Caithfear seo a chumhdú agus a shonrú i sainliosta oibleagáidí agus dualgas i gCairt a chuirfeas an Ollscoil faoi bhuancheangal maidir leis an nGaeilge agus a pobal. Táimid faoi réir tabhairt faoi ghníomh radacach leis an sprioc seo a bhaint amach. Éistigí linn!

—–

The Irish language in NUIG – Language Requirements for University Staff rescinded

NUIG pride themselves on being the most Gaelic university in the universe! Although they recently graciously started sending out official announcements bilingually, their linguistic practise is inconsistent, not to say scatter-brained and vacuous. 

Their latest decision to drop the Irish language requirement for staff belies the fact that all the bilingual signage, the Scéim Teanga and all of the official Irish-language policy is mere lip-service, which does not and will not satisfy us. 

It is an insult and a slap in the face to the University’s staff who have been diligently learning Gaeilge and attending courses, more often than not outside their working hours and at their own expense. 

On the other hand, albeit very similarly, Comhaltas na Mac Léinn, OÉ Gaillimh NUI Galway Students’ Union do not seem to have a linguistic policy at all; they regularly send out English-only e-mails when they advertise events and activities. 

Perhaps they think they are being inclusive by disregarding the Irish language in such announcements? The very opposite is true as they disregard a substantial part of the student community and deprive non-Irish-speaking students of the opportunity to see and interact with the Irish-language element of the University. 

Comhaltas na Mac Léinn have previously proved themselves to be, by and large, an anti-Irish-language body, who are obsessed with money, profit and power. They shut down Caife na Gaeilge in Áras na Gaeilge due to their own financial and cultural illiteracy, blaming management and the little people at the counter. 

Only after protests organised by An Cumann Gaelach, staff and students’ vociferous opposition, and a letter campaign from individual students, some of whom refused to pay the annual student levy, and after a tardy intervention of the University’s authorities, did they appear to realise their temerity and deigned to reopen the single Irish-language community space on the campus, if not in the whole City of Galway.

The leaders of the Comhaltas are politicians in training, a substantial number of them future decision-makers and a significant percentage of them will become perpetuators of the dysfunctional partisan dichotomy that has paralysed Irish democracy since its inception. 

As regards the Irish language in the University as a whole, NUIG mimics, or rather apes, the policies of the Irish Republic since day one. 

Listen to this, Mr President of Údarás na hOllscoile, Ciarán Ó Dochartaigh, and you too, Ms Cathaoirleach Máire Geoghegan-Quinn, we, Misneach in union with the Irish-speaking community of Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, shall not stop until the University stops ruining our Gaeilge community, until it stops insulting us day after day, year after year, until you vouch that there be a secure and permanent position for the Irish language, as regards all the curricula, the staff and the services that the University is responsible for. 

This must be enshrined and stipulated in a list of specific and permanent obligations and duties in a binding Charter of the University. We are ready to take radical action to achieve this objective. Éistigí linn!

Ar maidin roinneann ball dár gcuid, Katie Rua, a scéal faoin méid atá ag titim amach le cúrsaí póilíneachta agus dlí thall i Sasana. Tá an stát thall ag cur cos ar bolg ar lucht agóide. Tá seo tar éis tarlú sa gcomhthéacs gur dhúnmharaigh póilín de chuid an Met i Londain Sarah Everard.

Is mithid dúinne abhus foghlaim ón méid atá ag tarlú agus bheith réidh chun cur ina coinne.

Cheana féin rinneadh iarracht sna Sé Chontae daoine a chúiseamh a raibh ag agóidíocht ar son cearta na ndaoine dubha bheith beo gan brúidiúlacht agus foréigin a fhulaingt.

Sna Sé Chontae Fhichead is féidir linn bheith cinnte de go bhfuil leithéidí Leo Varadkar, Helen McEntee agus Drew Harris ag breathnú le díol spéise ar an Police and Crime Bill (2021) atá beartaithe i Westminster.

Dár ndóigh, seasaimid i gcoinne na bpolasaithe seo agus lenár gcomrádaithe sna gluaiseachtaí forásacha thall.

—-

Tá cónaí orm i dtuaisceart Shasana agus nuair a chonaic mé go raibh an stát ag iarraidh srian a chur leis ár gcearta agóid a dhéanamh, chuaigh mé isteach inár ngrúpa ‘Reclaim the Night’ áitiúil. 

Ba léir ón tús nár thacaigh na daoine a bhí i gceannas ar an ngrúpa sin le hagóid mar bhealach chun a bheith ag troid ar ais. Bhí caint ar an obair a bhí ar siúl acu ‘sa chúlra’. B’fhéidir go n-eagróidís rud éigin in am trátha, a luaithe a cheadaíonn na póilíní agóidí arís. B’fhéidir go ndéanfaidís plaiceanna ar Zoom. 

Faoi mar a tharla sé, bhí an grúpa á reáchtáil ag an SWP (Socialist Workers Party) cheana féin, dream a bhfuil stair uafásach ag baint leo maidir le mná a chosaint. Ní raibh mise ag iarraidh fanacht sa chúlra agus mar sin, d’eagraigh mé roinnt againn agóid an deireadh seachtaine sin.

Bhí an-rúndacht ag baint leis, fiú dóibh siúd a bhfuil blianta taithí againn. Gearradh fíneáil £10k ar lucht eagraithe agóidí cheana féin agus bhí sé go hiomlán mídhleathach bailiú le chéile ag an am sin. 

Chonaic muid freisin an foréigean a úsáideann na póilíní i gcoinne ár gcomrádaithe i gcathracha eile. Fuair duine dár gcomheagraithe roinnt glaonna ó na póilíní sna laethanta roimh an agóid. Níl a fhios againn cén chaoi a bhfuair siad a n-uimhir.

Ba é sin an chéad uair riamh ina raibh eagla mo chraicinn orm nuair a bhí mé ag agóid. Chuaigh roinnt againn i ngráscar le heite na deise antoiscí cheana féin ach ba dhifriúil ar fad an rud é a léirsiú i gcoinne na bpóilíní agus na gcumhachtaí go léir atá acu. 

Agus mé ag taisteal isteach sa chathair, gan cáipéisí aitheantais i mo sparán, thuig mé cén phribhléid a bhí agam chun a bheith in ann roghnú gan a bheith páirteach nuair a éiríonn rudaí ró-scanrúil. 

Tá sé deacair cur síos a dhéanamh ar leibhéal na feirge atá inár slua i dtreo na bpóilíní, ach bhí sé spreagúil an oiread sin daoine a fheiceáil a tháinig amach ar na sráideanna.

Thug na póilíní, a bhí ag béicíl ‘NO PROTESTING’, plaiceanna do dhaoine áirithe. Rinneadh gabhálacha ach chuir muid tacaíocht ar fáil agus tháinig mórchuid na ndaoine abhaile slán sábháilte.

Tar éis na hagóide, fuair ár gcomheagraí tuilleadh glaonna ó na póilíní. Ghlac siad comhairle dlí, d’fhreagair siad an glaoch, ní dúirt siad ach ‘no comment’, agus d’iarr siad ar na póilíní gan glaoch a chur orthu feasta. 

Ghlaoigh na póilíní ar ais ó uimhir eile an lá dár gcionn. Nuair a fiafraíodh díobh cén chaoi a raibh an uimhir seo acu, dúirt na póilíní “mura bhfuil tú chun labhairt linn, níl muid chun labhairt leat”, agus chuir siad síos an fón. Chuala muid tuairiscí den chineál céanna ar fud na tíre.

Bhí eagla ar gach duine s’againne. Níor shíl mé riamh nuair a bhí mé óg go bheinn ag caitheamh mo chuid tráthnónta ag cruinnithe faisnéise dlí agus ag foghlaim cad atá le déanamh agat má ritheann capaill póilíní chugat. 

Ach is é an t-aon rogha eile ná faic a dhéanamh agus iad ag baint ár gcearta ar shiúl dínn agus i dtaca le holc, is é ár n-eagla an praghas atá muid sásta a íoc.

Má theastaíonn uait troid ar ais i gcoinne córais den sórt seo agus troid ar son saol níos fearr don chosmhuintir cibé áit ina bhfuil tú, bí i dteagmháil agus glac ballraíocht linn inniú: https://www.misneachabu.ie/glac-ballraiocht-linn/

Tá ceist athaontú na tíre go mór i mbéal an phobail i láthair na huaire. An tseachtain seo caite pléadh an cheist ar Claire Byrne Live ar RTÉ.

Ach, i ndáiríre, ó chinn an tAontas Eorpach agus Rialtas na Breataine teorainn eacnamaíochta na tíre a lonnú i Muir na hÉireann, tá an cheist ag dó na geirbe do na haontachtóirí ó Thuaidh níos mó ná riamh roimhe.

Go dtí seo, tá an dioscúrsa tar éis a bheith an-chúng. Tá béim ar cheisteannaí siombalacha, amhail bratachaí, amhráin náisiúnta agus teidil chumhachta ar nós Taoiseach agus Tánaiste.

Dealraíonn sé go bhfuil leithéidí Leo Varadkar sásta ísliú céime a thabhairt do stádas oifigiúil na Gaeilge. Is fiú an tseift seo aige a thuiscint i gcomhthéacs stráitéis páirtithe na heite deise ó Dheas.

Is mian le bunaíocht an Sé Chontae Fhichead neamhaird a dhéanamh do na buncheisteannaí socheacnamaíochta a spreagfaidh daoine chun an athaontaithe.

Ach, má tá an t-athaontú le tarlú ar aon chuma, b’fhearr leo go dtiocfadh stát Dhá Chontae is Tríocha nualiobralach ar an bhfód – stát ina mbeadh “meas” léirithe don “dá thraidisiún”, ach stát ina mbeadh an lámh in uachtar ag lucht an rachmais go fóill.

Mar is eol dúinn, ní dhearna Fine Gael ná Fianna Fáil faic ar son na Gaeltachta ná na Gaeilge leis na blianta anuas ach tua na gciorruithe a bhualadh anuas uirthi.

In’ ainneoin sin, beidh an dá dhream sásta leas a bhaint as ceist na teanga mar thicéad gill. Creidtear go sásófar sciar de na haontachtóirí má thugtar ísliú stádais don teanga.

I ndáiríre, na haontachtóirí sin atá chomh binbeach in aghaidh na Gaeilge, níl seans dá laghad go vótálfaidís ar son Éire Aontaithe ar aon chaoi. Ar an lámh eile, tá sciar den phobal aontachtach nach bhfuil i gcoinne na Gaeilge, nó atá ina bhfabhar fiú, mar a bhfeicimid ó obair Linda Ervine agus daoine eile nach í.

Shásódh bunreacht nua, ina mbeadh cearta ar chomhchéim ag dreamanna mionlaigh, an chuid sin den phobal aontachtach. Ní gá go mbeadh ísliú stádas don Ghaeilge i gceist ina leithéid de bhunreacht, ach go mbeadh sé soiléir nach sárófar “cearta” na n-aontachtóirí cloí leis an mBéarla más é sin a roghnaíonn siad.

Is mithid do na Gaeil teacht le chéile, na heagraíochtaí stáit ach go háirithe, chun dul i ngleic le hathaontú na tíre nó fágfar ar leataobh an teanga.

An rud atá de dhíth ná gluaiseacht ón mbun aníos a mbeadh ag éileamh Phoblacht na n-Oibrithe don stát nua – sé sin go mbeadh na hoibrithe i gceannas ar a láthair oibre agus go mbeadh córas daonlathach ann i dtaobh na cumhachta polaitiúla agus na teanga de.

Mar is eol dúinn, faraor, is mór an bhearna uaireanta idir an rud atá de dhíth agus an rud atá réadúil san am i láthair.

An rud a bhí soiléir ó chlár Claire Byrne, ná go raibh gach aon tuairim le cloisteáil ann ach tuairim an Chonghailigh agus tuairim an Chadhnaigh. Tá faitíos ar an mbunaíocht roimh an traidisiún sin.

Mar sin, cuirimis an traidisiún sin i lár an aonaigh.

Iarrfaimis córas sláinte uilíoch don tír ar fad, córas tithíochta poiblí faoi stiúir an stáit, cearta oibrithe feabhsaithe do chách, infheistiú ollmhór san infreastruchtúr glas, agus athdháileadh maoine ó chomhlachtaí móra ilnáisiúnta i dtreo na seirbhísí poiblí.

Iarrfaimis, anuas air sin, deireadh le ról na hEaglaise Caitlicí i gcúrsaí sláinte agus oideachais na tíre, deireadh leis an gcóras oideachais príobháideach, cearta ginmhillte don tír, cearta féiniúlachta, agus cothromaíocht pá.

Tá dualgas orainn iarracht a dhéanamh an dioscúrsa a stiúradh sa chaoi is go mbíonn cur agus cúiteamh faoi na nithe forásacha seo.

Mar chuid de Meitheal Misneach beidh muid ag reáchtáil caint ar Zoom a thugann aghaidh ar cheann de na ceisteanna is práinní in Éirinn agus i dtíortha eile ina bhfuil pobal teanga mhionlaithe – ‘sé sin ceist na tithíochta.

Teideal an phléphainéil ná “An Tithíocht: Bunriachtanas Beatha Teanga”

Beidh sé ar siúil Dé Sathairn an 13ú Feabhra ag a 3 i.n. ar Zoom.

Más mian leat clárú don ócáid seo seol d’ainm chugainn tríd r-phost a sheoladh chuig eolas@misneachabu.ie agus seolfar an nasc Zoom chaoi chugat.

Tá gníomhaithe againn ó cheantracha Gaeltachta in Éirinn, in Albain agus ó phobail Bhreatnaise sa Bhreatain Bheag chun léargas a thabhairt ar na coinníollacha agus na feachtais éagsúla sna dúichí s’acu féin.

Is cinnte go mbeidh neart le foghlaim ag gníomhaithe pobail, Gaeil, agus daoine eile nach iad ón bpléphainéal spéisiúl seo.

Na cainteoirí:

Eilís Nic Eibhearáird; Ball den ghrúpa Caomhnú Ráth Chairn atá ag feachtasaíocht chun an ceantar Gaeltachta sin a choinneáil slán ó eastát tithíochta atá beartaithe a scriosfadh an ceantar ó thaobh na teanga de.

Elin Hywel; Tá Elin ina cathaoirleach ar ghrúpa oibre na bpobal inbhuanaithe i gCymdeithas agus is ball de Mhisneachd in Albain í freisin. Tá baint aici le Undod, grúpa neamhspleáchais radacaigh na Breataine Bige, chomh maith.

Cárthach Ó Faoláin; As Cill an Fhuarthainn i Rinn Ua gCuanach é Cárthach. Tá céim sa Dlí agus sa Ghaeilge aige ó Choláiste na hOllscoile, Corcaigh, agus tá Máistreacht ar bun aige sna hábhair chéanna. Scríobh sé aighneacht i gcoinne na forbartha tithíochta ina cheantar féin agus tá sé gníomhach i saol cultúrtha na háite.

Fiona Nic Ìosaig; Is as Uibhist do Fiona agus is ball í de Mhisneachd sna hOileáin Thiar in Albain. D’fhoilsigh Misneachd “Plean Radacach do Ghaeilge na hAlban” le blianta beaga anuas agus bíonn tionchar acu ar an ndioscúrsa faoin ngéarchéim teanga i nGaeltacht na hAlbain i gcónaí.

Más ball de MISNEACH thú agus más mian leat páirt a ghlacadh sa Mheitheal féin – a bheidh ar siúil idir 10 r.n. agus 2 i.n. an lá céanna – seol d’ainm chuig eolas@misneachabu.ie agus luaigh gur mhaith leat freastail ar an Meitheal

Seo a leanas litir a sheol beirt phríomhoide i gCorcaigh, le tacaíocht Gael-Taca agus Misneach, chuig An Chomhairle Mhúinteoireachta maidir le droch-chaighdeán Gaeilge roinnt mhaith múinteoirí sa stát.

An tUas. Seán McMahon,  

Cathaoirleach,  

An Chomhairle Mhúinteoireachta  

A Sheáin, a chara,  

Táimid ag scríobh chugat, mar ghrúpa eagraíochtaí/scoileanna difriúla, chun a léiriú go bhfuil imní mhór orainn faoi roinnt mhaith mhúinteoirí nua-cháilithe de chuid na tíre seo, faoi mar atá deimhnithe ag an gComhairle Mhúinteoireachta; ach a bhfuil caighdeán íseal ag roinnt mhaith acu sa Ghaeilge.  

Ní inniu ná inné an fhadhb seo nó an laige seo bheith tugtha faoi deara maidir le córas oideachais na hÉireann. Léiríodh an fhadhb seo bheith ann fadó riamh an lá.   

Muna bhfuil múinteoir in ann an Ghaeilge a labhairt is a scríobh go cruinn is go beacht; cén seans atá ag an bpáiste óg?  Is bocht an scéal é go deimhin.   

B’é Príomhchigire na Roinne sin, Harold Hislop, a d’aithin an fhadhb an chéad lá nuair a dúirt sé i 2016 go hoscailte go raibh laigí ollmhóra i múineadh na Gaeilge i mbunscoileanna agus meánscoileanna. 

Baineann an fhadhb seo nó an gearán atá againn leis an nGaeilge. Bíodh is go bhfuil COGG ann agus cúpla rud fónta ann le tamall de bhliantaibh .i. an cúrsa nua B.Oid (le Gaeilge) i gColáiste na hOllscoile Corcaigh; mar sin féin is bocht an scéal é go bhfuil orainn mar scátheagraíocht dul i ngleic leis seo.    

Tar éis dúinn a bheith ag caint le príomhoidí timpeall na tíre, i nGaelscoileannago háirithe, deir siad linn nach féidir leo teacht ar mhúinteoirí; atá díreach críochnaithe sna Coláistí Oiliúna éagsúla; agus dóthain Gaeilge acu chun bheith ag múineadh sna scoileanna sin.    

Ní tharlódh a leithéid in aon tír eile ar domhan; is ábhar náire é. Más múinteoir thú, i scoil náisiúnta, ba cheart go mbeifeá ábalta do theanga náisiúnta.i.an Ghaeilge a labhairt agus a mhúineadh.   

Ní amháin sin ach ba cheart go mbeadh an múinteoir in ann Gaeilge agus grá don Ghaeilge a mhúineadh do na páistí óga.  Mol an óige mar déarfá.    

Chomh maith leis sin, tá na múinteoirí seo á gclárú go héasca is gan dua leis an gComhairle Mhúinteoireachta.

Tá an cat as an mála, áfach.  Níl sé seo maith go leor. Is mian linn cur ina choinnibh sa tslí cheart.     

Nuair a rinneamar gearán leis an Roinn Oideachais agus Scileanna faoi na Coláistí Oiliúna agus caighdeán íseal roinnt mhaith de na múinteoirí tar éis dóibh oiliúint a chur orthu mar dhea ar feadh ceithre bliana, ní raibh le clos againne ach bodhaire Uí Laoire.    

Is fiú a rá gur cuireadh oiliúint ghairmiúil a mhair 4 bliana ar an iomlán ar ábhar múinteoirí dá leithéid.  Is mian linn é seo a léiriú.  Níl sé maith go leor. Ceap magaidh atá ann nuair nach bhfuil an múinteoir in ann Gaeilge a labhairt nó sásta í a labhairt gan trácht. 

Ní ionsaí pearsanta é seo, áfach, ar aon mhúinteoir atá sa bhád sin.  Is mian linn an fhadhb seo a léiriú sa tslí cheart go soiléir is go macánta.      

Thug an Roinn le fios is léirigh an Roinn go soiléir gurb í an Chomhairle Mhúinteoireachta atá freagrach as caighdeán na múinteoirí i ndeireadh na dála agus iad ag iarraidh clárúchuige sin; agus mar sin is cuma cén chéim atá acu ón gColáiste Oiliúna féin.    

Dá bhrí sin, is mian linne na ceisteanna seo a leanas a chur ortsa/oraibhse:  

1. Cén fhianaise atá ag an gComhairle Mhúinteoireachta go bhfuil Gaeilge de chaighdeán áirithe ag múinteoirí nua is iad ag dul isteach sa chóras oideachais? An bhfuil aon tslat tomhais ann?  
2. Cén caidreamh atá idir an Chomhairle agus na Coláistí Oiliúna chun a dheimhniú go bhfuil Gaeilge labhartha agus scríofa ag na múinteoirí seo atá díreach tar éis céim a bhaint amach?  
3. An ndearna an Chomhairle aon imscrúdú faoin scrúdú agus faoi leibhéal an scrúdaithe sin sna Coláistí Oiliúna chun a dheimhniú go bhfuil na múinteoirí céanna cáilithe chun Gaeilge a mhúineadh? An bhfuil aon ionchur ag an gComhairle sa phróiseas seo?  
4. Cén freagra a bhí ag an gComhairle Mhúinteoireachta maidir leis an aiseolas ó na cigirí sin agus ar an ráiteas ón bPríomhchigire go raibh laigí ollmhóra i múineadh na Gaeilge i gcóras oideachais na hÉireann?   

Táimid den tuairim gur ag dul in olcas atá an scéal is baolach agus táimid an-bhuartha ar fad faoi thodhchaí na Gaeilge nuair nach bhfuil fiú Gaeilge labhartha ag múinteoirí na linne seo agus iad ag múineadh ranganna timpeall na tíre.

Tá príomhoidí bréan den fhadhb seo a bheith ann bliain i ndiaidh bliana agus táimid ag lorg freagra éigint ón gComhairle. Má tá an Chomhairle freagrach as caighdeán na múinteoirí i ngach réimse eile den chóras oideachais, tá siad freagrach as caighdeán Gaeilge na múinteoirí chomh maith.

Ní mór don Roinn Oideachais beart a dhéanamh de réir a bhriathair.  Ní mór do dhaoine labhairt amach is a rá go mb’fhéidir nár cheart do dhuine dul le múinteoireacht muna bhfuil Gaeilge cuíosach maith ag duine.  Táimid ar thóir aiseolais ón gComhairle. 

Táimid ag súil go mór le cloisteáil uait / uaibh. 

Is sinne le meas,  

Gael-Taca, Corcaigh

Misneach

Adrian Breathnach  (Príomhoide, Gaelscoil Pheig Sayers) 

Íde Ní Dhubhagáin (Príomhoide, Gaelscoil Mhachain)

Tarraingíodh raic ar líne ag tús an tsamhraidh maidir le cead pleanála a thug an Bord Pleanála d’fhorbairt eastát tithíochta 28 teach agus teach ósta trí stór i gcroílár Ghaeltacht na Mí, Ráth Chairn.

Má mheasann tú gur ait an rud é cead pleanála a thabhairt d’fhorbairt den mhéad seo i mbaile chomh beag sin, bhuel, ní tú amháin a mheasann sin – mheas cigire an Bhoird Pleanála an rud céanna, ar an gcéad dul síos!

Is baile beag é Ráth Chairn — níl cónaí ach ar tuairim is 300 duine, nó níos lú ná sin fiú, i gcroílár Ráth Chairn. Níl éileamh ar na tithe nua seo, ach is í an fhadhb is mó a bhaineann leis an bhforbairt sheafóideach seo, an dochar a dhéanfadh sí don Ghaeilge sa cheantar.

Ar an gcéad dul síos, ní leor an coinníoll suarach teanga sa chead pleanála leis an nGaeilge a chosaint sa cheantar – agus is cinnte nach bonn sochtheangeolaíochta a bhí leis an gcoinníoll sin. Anuas air sin, fágann lúb ar lár sa choinníoll gur féidir leis an bhforbarthóir an coinníoll teanga a chur ar ceal, má aontaítear i scríbhinn é.

Sin é, a chairde, casadh sa scéal.

Ní hamháin go bhfuil an fhorbairt seo i bhfad rómhór do Ráth Chairn (agus go mbeadh an t-óstán ag dul in iomaíocht le mná tí an cheantair a chuireann seirbhís B’n’B ar fáil agus leis an gclub áitiúil!).

Ní hamháin nach leor an coinníoll teanga a luaitear sa chead pleanála leis an nGaeilge a chosaint.

Ní hamháin go raibh cigire an Bhoird Phleanála féin glan i gcoinne na forbartha seo.

Ach barr air sin ar fad, is féidir leis an bhforbarthóir féin cinneadh a dhéanamh gan an coinníoll teanga a chur i bhfeidhm ar chor ar bith.

Níl léamh, scríobh ná insint béil ar an dochar a dhéanfadh an fhorbairt seo don Ghaeilge sa Ghaeltacht álainn seo.

Ní bheadh cosaint ar bith aici in aghaidh an Bhéarla, go háirithe ós rud é gur cheantar beag é Ráth Chairn, atá timpeallaithe ag bailte gallda cheana féin. Ní hé go bhfuil muintir Ráth Chairn ag iarraidh daoine a choinneáil amach, ach caithfimid ár dteanga dhúchais a chosaint.

Ní i Ráth Chairn amháin atá a leithéid de sheafóid ag tarlú na laethanta seo. Cuireadh isteach ar chead pleanála sa Rinn, le heastát tithíochta 46 teach a fhorbairt.

Is cosúil, áfach, go bhfuil Comhairle Contae Port Láirge rud beag níos toilteanaí coinníollacha a leagan síos maidir le cosaint na Gaeilge sa cheantar ach is scéal eile é sin.

Beidh an chéad éisteacht eile d’athbhreithniú breithiúnach chás Ráth Chairn, a thosaigh i mí Mheán Fómhair na bliana seo, ar siúl ag tús mhí na Nollag.  

~ le Elisaveta Nic Eibhearáird

Tá dhá dhealbh achar gar óna chéile i lár Bhaile an Chabháin. Óglach gan ainm atá i gceann amháin díobh, suite lasmuigh de theach na cúirte dúiche, a sheasann mar chomhartha ómóis do na fir is mná áitiúla a throid agus a cailleadh ar son neamhspleáchas na hÉireann. 

Leis an gceann eile, gléasta i róbaí de chuid iarla Shasanaigh, déantar comóradh ar an 7ú mBarún Farnham Henry Maxwell.

Ríogaí bródúil Oráiste ba é an Tiarna Farnham áirithe seo, é i réim le linn an Ocrais Mhóir. Bhain sé míchlú amach dá chruálacht agus leatrom frith-Ghaelach sa tréimhse sin.

Ón mbliain 1845 ar aghaidh, díshealbhaíodh na céadta daoine as tailte Farnham agus dódh a gcuid tithe. Ofráladh bia dóibh ar an gcoinníoll gur thréig siad a gcuid creidimh. 

Faoin mbliain 1851, ba é an Cabhán an ceantar ba mheasa buailte ag an ocras agus ag galar in Ulaidh. 

Bhí 90,000 tar éis imeacht ar imirce, bhí an méid chéanna imithe ar shlí na fírinne agus bhí Gaeilge dhúchasach an chontae ar an slí amach. San iomlán, cailleadh 43% de dhaonra an Chabháin.   

Thall i Westminster, bhí an Tiarna ag cur locht na fulaingthe ar an lucht fulaingthe féin agus é ag lorg cumhachtaí breise len iad a chur faoi chois.

Comhartha ceiliúrtha atá sa dealbh ar an oidhreacht seo.  Masla amach is amach é dóibh siúd a raibh páirt lárnach aige ina mbásanna agus do dhaoine a raibh orthu Éire a fhágáil dá bharr.

Nach bhfuil leacht cuimhneacháin tuillte acusan seachas ag tiarna talún tíoránta mídhaonna, fear a rinne brabús as treascairt na nGael?

Íocadh as dealbh Farnham le táille bhreise a gearradh ar a thionóntaí tar éis a bháis in 1868. Ar feadh na mblianta, sheas an leacht i bpáirc phléisiúir do lucht an rachmais darbh ainm “Gairdín Farnham”. 

Ní ann don limistéar aeraíochta úd a thuilleadh ach tá leagáid na clainne greanta go daingean inár n-intinne agus in ainmneacha ár n-institiúidí.  

Is san “Ionad Farnham” a sheasann an Tiarna Farnham ar a ardán inniu – áraslann comhaimseartha nuathógtha ina bhfuil príomhoifigí an Chomhairle agus lárleabharlann an chontae lonnaithe.

Tá an áit suite go lárnach ar cheann de na bóithre is gnóthaí sa réigiún – “Sráid Farnham”.  Níl sé ach trasna an bhóthair ón “Óstán Farnham”, áit a bhfuil armas teaghlaigh Maxwell crochta os cionn an dorais.

Dá dtabharfá cuairt ar an gceantar is saibhre sa chontae, áit a bhfuil an talamh is fearr, bheifeá i “mBaile Fearainn Farnham”.  

Mar fhreagra ar an argóint gur gá a mhacasamhail de dhealbh a choinneáil chun cuimhniú ar stair agus scéal na háite, ní dhéanfaidh muintir an Chabháin dearmad choíche. 

Ní thig linn bogadh gan iarsmaí an impiriúlachais agus coilíniú ár sinsir a bheith á shá inár n-aghaidheanna. 

Go fírinne, is iarracht atá sa dealbh chun dearmad, dlisteanú agus bánú a dhéanamh ar choireanna chinedhíothaithe an Tiarna Farnham agus a chlann Maxwell.

Onóir atá i ndealbh poiblí, ar chóir a choinneáil dóibh siúd a bhfuil meas an phobail orthu. 

I gcodarsnacht leis an Óglach gan ainm thuas na sráide, lena gcuimhnítear ar na tírghráthóirí a fuair bás chun leithéidí na Maxwells a chur ó dhoras, níl meas nó onóir dealbha tuillte ag an 7ú mBarún Farnham.